Superscript

Chaerea et Callirhoe

Liber Primus

Chariton Aphrodisiensis, Athenagorae rhetoris scriba, amatorium casum Syracusis gestum narrabo. Hermocrates, Syracusanorum dux, is ipse qui Athenienses vicerat, filiam habebat Callirhoen nomine, virginem mirificam et totius Siciliae decus. Pulchritudo enim non erat humana sed divina, nec similis Nereidibus aut montanis Nymphis, sed ipsa Parthenos Venus videbatur. Fama autem tam insigne spectaculum per ora hominum ferebat, et proci Syracusas confluebant, dynastae ac tyrannorum filii, non ex Sicilia tantum, sed etiam ex Italia, Epiro, ac gentibus continentalibus. At Cupido par insigne iungere voluit. Chaereas erat quidam, adulescens forma praestantissimus, talis qualem Achilles, Nireus, Hippolytus et Alcibiades ab artificibus effinguntur. Pater eius Ariston secundum locum in Syracusis tenebat post Hermocratem. Inter eos erat civilis aemulatio, ut cum ceteris facilius quam inter se affinitatem inirent. Cupido autem, qui pugnacis ingenii est et rebus inopinatis delectatur, talem sibi occasionem arripuit.

Veneris festum publicum agebatur, et paene omnes feminae ad templum convenerant. Interim, matre hortante et patre iubente ut deam veneraretur, Callirhoe, quae domi adhuc morabatur, processit. Tum Chaereas, a palaestra revertens, fulgebat velut stella; in candido enim vultu rubor palaestrae nitebat, quasi aurum inter argentum reluceret. Forte in angusto quodam flexu inter se obvii facti sunt, deo haec curante ut alter alteri ostenderetur. Confestim mutuo amore flagraverunt, forma nobilitateque coniuncta.

Chaereas igitur, velut in acie heros letaliter sauciatus, aegre domum rediit, procumbere quidem pudens, stare autem non valens. Virgo autem ad pedes Veneris se proiecit eosque osculata: “Tu mihi,” inquit, “domina, da virum istum quem ostendisti.” Nox utrique dira supervenit; amoris flamma urebant. Virgo, pudore cohibita, silentio magis cruciabatur, ne palam deprehenderetur. Chaereas vero, ingenii prompti et magnanimi, corpore iam deficiente, audacter parentibus aperuit se amore captum nec victurum nisi Callirhoen matrimonio sibi iungeret. Ingemuit pater et: “Perii,” inquit, “fili. Manifestum est Hermocraten filiam tibi non daturum, tot ditissimis procorum ac regum coetibus circumfusam. Ne tu quidem temptes, ne ignominia palam obruamur.” Tum consolabatur filium, sed quo blandior, eo gravius adulescens aegrotabat, adeo ut ad solitas exercitationes quoque prodire non posset. Desiderabatur autem a iuventute Chaereas; gymnasium, quod ipse frequentaverat, desertum videbatur. Amor omnes tenebat, et causa morbi diligentius investigata misericordia omnium animos occupavit, propter formam adulescentis et animum amore labefactatum.

Legitima igitur contione indicta, universus populus uno ore clamabat: “Pulcher Hermocrates, magne dux, serva Chaerean! Hoc primum sit tropaeum! Civitas inter aequales nuptias hodie spondet.” Quisnam eam contionem referat, cuius Cupidinem ipsum oratorem dixeris? Hermocrates, civitatis amator, non potuit ei deprecanti resistere. Ubi adnuere coepit, populus e theatro prorupit; iuvenes Chaerean petebant, senatus et magistratus Hermocraten sequebantur; aderant etiam Syracusanae feminae, quae sponsam domum ducebant. Hymenaei tota urbe canebantur; viae plenae coronis et facibus; limina vino et unguentis respergebantur. Laetior hunc diem Syracusani egere quam diem victoriae. Virgo autem, horum ignara, in lecto strato iacebat obvoluta, flens et muta. Accedens nutrix ad lectum: “Filia,” inquit, “exsurge; dies nobis omnibus optatissimus adest; civitas te nuptum dat.”

Illi autem genua soluta sunt et cor perterritum est; nesciebat enim cui nuberet. Muta ilico facta est, caligo oculos obtexit, paene animam efflavit; at spectantibus verecundia visa est. Ancillis autem eam celeriter ornantibus, multitudinem ad limen exclusere; parentes sponsum ad virginem introduxerunt. Chaereas igitur accurrens eam osculatus est. Callirhoe, cognito amato, velut flamma exstinctae lucernae oleo superinfuso, rursus accensa, fortior facta est. Ubi vero in publicum prodiit, stupor omnem turbam pervasit, quasi Artemidem in silva venatoribus oblatam; multi etiam inter adstantes venerati sunt. Universi Callirhoen mirabantur, Chaeream autem beatum iudicabant. Talis erat illa coniunctio quam poetae de Thetide in Pelio cecinerunt. Nec tamen invidentia abfuit; ut olim Eris nuptias turbasse dicitur, ita hic quoque livor laetitiam corrumpere temptabat.

Proci enim, nuptiis exclusi, dolore iraque cruciabantur. Qui antea inter se certabant, tunc ad concordiam redierunt et, contumelia accepta, in commune consilium convenerunt; eos autem in bellum adversus Chaerean ipsa Invidia armaverat.

Et primus surrexit quidam Italicus adulescens, tyranni Reginorum filius, haec locutus: “Si quis ex nobis nupsisset, non indignarer; sicut in gymnicis certaminibus decet unum ex certantibus vincere. Nunc autem nos vicit qui pro nuptiis nihil laboravit; hanc contumeliam ferre non possum. Nos vero steteramus ante limina pervigiles, nutrices et ancillas blandientes, munera ad nutriculas mittebamus. Quamdiu servivimus? Et, quod omnium est indignissimum, inter nos ipsos quasi aemuli invicem oderamus. Ille autem, scortator et pauper, nec uno certantium rege melior, ipse sine sudore coronam tulit. At sit ei praemium inutile, et nuptias his nuptiis in exitium vertamus.”

Omnes igitur consenserunt; solus autem tyrannus Agrigentinus restitit. “Non benevolentia,” inquit, “erga Chaerean vos a proposito retraho, sed consilio prudentiore. Meministis Hermocratem contemni non posse; igitur apertum bellum contra eum nobis periculosum est, calliditate autem vincere possumus. Nam tyrannides quoque astu potius quam vi tenentur. Me ducem contra Chaerean eligite: promitto me matrimonium dissoluturum. Armabo illi Aemulationem, quae si sibi Amorem sociat, magnum malum efficiet. Callirhoe quidem stabilis est neque suspicione levi decipitur; Chaereas autem, cum palaestris educatus sit et fraudium novarum non ignarus, facile suspicans novam aemulationem patietur. Ad illum accedere et colloqui facilius est.”

Omnes, nondum eum silentio absolvente, sententiam eius suffragiis approbaverunt remque ei, tamquam viro ad dolum compositum, permiserunt. Tali consilio coepit agere.

Vesper erat, cum nuntius advenit Aristonem, Chaereae patrem, in agro ex scala lapsum esse neque spem vitae ullam reliquam. Chaereas autem, quamquam patrem amabat, eo magis dolebat quod solus profecturus esset; nam virginem secum tunc abducere non poterat. Eo die nemo palam comissari ausus est; clam vero et furtim intrantes signa comissationis tacita reliquerunt: fores coronaverunt, unguentis respergerunt, lutum vinolentum fecerunt, faces semiustas abiecerunt.

Dies illuxit, et omnis praetereuns stabat communi quadam cupiditatis impulsu. Chaereas autem, patre iam melius habente, ad uxorem festinabat. Cum turbam ante fores videret, primo miratus est; deinde, ubi causam comperit, furore inflammatus irrupit. Cum cubiculum adhuc clausum offendisset, studiose pulsavit; sed cum ancilla aperuisset, in Callirhoen irruens iram in dolorem convertit et, vestibus scissis, flere coepit. Illa autem, quid accidisset quaerens, nihil audiebat; nam Chaereas, nec credere volens quae nolebat nec diffidere quae videbat, mutus stabat. Dubitante eo ac tremente, uxor nihil horum suspicans, orabat ut causam irae aperiret; ille autem, sanguineis oculis et rauca voce: “Flebam,” inquit, “meam fortunam, quod me tam cito oblita es,” et comissationem exprobravit. Illa vero, ut ducis filia et fastu plena, iniusta calumnia incensa: “Nemo in patris domum comissatus est,” inquit, “tuae autem fores forsan comissationibus adsuetae sunt, et amatores tui dolent quod nupsisti.” Haec dicens aversa est et, velata, lacrimarum fontes effudit. Faciles autem amantibus sunt reconciliationes, et excusationes omnes libenter inter se accipiunt. Mutatus igitur Chaereas blandiri coepit, et uxor celeriter eius paenitentiam amplexa est. Hoc magis accendit amorem, et utriusque parentes beatos se putabant concordiam liberorum suorum intuentes.