Caput I

Iam sol colles Latinos leniter inumbrabat, et prima lux, velut aurea bracchia pandens, super agros latos vitibus onustos atque oliveta passim dispersa se effundebat. Umbrae arborum, praecipue olivarum, in terram longiores cadebant, ramis ventis hiemalibus molliter commotis. Aura matutina, odorem terrae umidae herbarumque recentium spirantium secum ferens, per prata tacite labebatur, dum aves cantus suos prima luce paulatim modulari incipiebant.

Noctu pluvia levis ceciderat, quae humum madidam et mollem reliquerat; nunc inter frondes olivarum, rivi tenues humi stillantes leniter murmurabant. Frigida aura inter vites et segetes vagabatur, quasi ipsa natura spiritum diei nascentis hauriret.

Villa rustica Spurii Vibii Flori per hos colles silentium altum diffundebat, structura lapidea candore matutino fulgente; e tecto latericio primi solis radii refringebantur. Aedificium latum et ornatum erat, instar domus senatoriae summa arte compositae. Tectum aurora rubescebat, columnae marmoreae porticūs lucem vibrantem accipiebant. E culmine tenuis fumus e culina surgens matutinum laborem servorum iam coeptum indicabat.

In medio villae atrium amplum erat, columnis cinctum et impluvio ornatum. Impluvium, marmore candidissimo politum, guttas aquae a tecto stillantes lente excipiebat; sonus aquae in cisternam labentis inter columnas molliter resonabat. Pavimentum tessellatum sub sole micabat, imagines aquatilium animalium—delphinorum, hippocamporum, tritonum—arte perpolita impressae in aquis impluvii quasi vivere videbantur.

Extra aedificium domini agri late patentes apparebant. Ad orientem olivae in longis ordinibus stantes cernuntur: arbores antiquae, ramis contortis et foliis argenteis, radios solis mira venustate reflectebant. Sub his arboribus servi diligenter operam dabant: alii ramos emortuos vel confractos putabant, alii virgulta et sarmenta e terra colligebant, ne vento in agros sparserentur. In campo ulteriore vineta vasta tendebantur, vites inter ordines structae palisque vetustis vinculis retentae; vinitores sarmenta vitium putando et paleas comburendo vineas ad vernum incrementum praeparabant.

In agris opus hiemale, quamquam quietius, non minus diligens erat. Viri feminaeque sarmenta et ramos fractos in acervos condebant, ut postea in focis vel furnis urerentur. Alii aratra et ligones reparabant, ferramentis in horreis depositis et dolabris diligenter refectis. Hic et ibi pueri agnos errantes curabant, dum pecuarii oves in stabula compellebant, ne frigore nocturno laederentur. Boves agricolarum lente per clivos agebantur, non ut sulcos foderent, sed ut pascua stercorarent aut faenum hibernum colligerent. Aura gelida super horrea et tecta agrorum transvolabat, dum fumus ex fornacibus in auras evanescebat, spiritum vitae rusticae secum ferens.

Villa, quieta sed operibus plena, ad diem novum se comparabat. Silentium matutinum, nondum ullo tumultu interruptum, per columnas et peristylium leniter fluebat, omnia quasi levissimo sopore tegens. Sed sub hac tranquillitate, mutatio—quam nemo praevidere poterat—quasi sub pondere invisibili in ipso aere suspensa manebat.

Villa rustica Spurii Vibii Flori illo die more solito vivebat, laborem et quietem alternans, dum servi et operarii officiis suis intenti stabant. Colles Latini circumquaque patentes silentium rusticum servabant, quod tamen crepitibus agrorum interdum fragoribusque levibus pulsabatur. Sol, aureos radios inter columellas peristylii iaculatus, umbras tenues super pavimentum tessellatum diffundebat. Servi inter se murmura iaciebant: aliae voces impatientiae plenae, aliae levitate perfusae, quibus vario more laborem cotidianum exprimebant.

In vineis vinitores, falcibus nitidis armati, inter ordines vitium verni laboris initia praeparabant. “Ecce, Crispus,” inquit unus, falce in manu pendente, “plus fumum facit quam cenam!” Cui alter subridens respondit: “Immo vero, fumus ille solus nos omnes calefaciet, si ita pergit!”

Prope culinam Crispus, coquus pinguis et lacertis firmissimis praeditus, auditis ex fenestra iocis servorum, iratus exclamavit: “Tacete, nebulones! Nisi statim laboratis, nihil ex hoc fumo in cena vobis exorietur!” Lateribus amplis innixus, brachiis oleo madentibus, tunicam quotidianam super ventrem prominulum leviter diduxit, dum fervore suo totum locum quasi ipse calefaceret.

Fumus e culina lente in aerem ascendebat et, vento molliter agitatus, inter columnas evanescebat, dum servi properantes intrabant, ollas agitantes et panem e furno rapientes.

Ad oliveta servus vetulus Lycoris, tremula manu scalptorium tenens, ramos summos frangens atque arbores ad tempus quiescendi prunando curabat. “Heus, Lycoris,” iuvenis iuxta eum stans subridens dixit, “cur non scalas uteris? An forte alis, ut aves, volare didicisti?”

Lycoris, oculos in eum tollens, caput leniter quassavit ac respondit: “Memento, iuvenis: senex peritus plura novit quam audax puer sperat. Videamus uter nostrum plures ramos frangat ante solis occasum.” Risus ex prope laborantibus ortus est, dum iuvenis, Lycoridi ulterius non obloquens, ad opus suum rediit.

Prope impluvium ancilla Secunda, quae lanificium summa cura exercebat, ancillam iuvenem Aemiliam, cui pila puerorum in ludibrium versa erat, increpavit: “Aemilia, an lanam texis an cum pueris nugas agis? Nisi operae melius studueris, Helena libertina haec audiet, et scis quid sequatur.”

“O Secunda,” respondit Aemilia, capite leviter inclinato, “cur non paululum laetitiae in vitam tuam admittis? Num lanificium totam voluptatem vitae tuae absorbuit?” Quae verba risum levem ceterarum ancillarum excitaverunt, dum Secunda, vultu indignatione composito, caput avertit.

Inter haec nemo adventum domini exspectabat nec tumultum, qui mox tranquillitatem villae perturbaturus erat, praevidere poterat. Dum servi et ancillae inter iocos, querelas, laboresque suos versabantur, via lutosa in longinquo latebat. Equorum tamen anhelitus et rotae currus nondum exaudiebantur. Vita cotidiana in villa, plena vocibus et motibus, pacem Romanam adhuc spirabat atque in sua harmonica confusione progrediebatur.

Sol iam altius super colles Latinos ascendebat, sed tranquillitas matutina, quae villae Spurii Vibii Flori persederat, subito turbata est. Hinnitus equorum e longinquo exauditus strepitum operum rusticorum superavit. Primo nemo id animadvertit; paulatim tamen vinitores manus cohibuerunt, scalptoria et falces ad latus suspendentes, ad caelumque respexerunt, quasi aliquid insolitum adpropinquare sensissent.

Helena, libertina Corneliae famula fidissima, epistulas in exedra recensens, caput sublevavit et subridens dixit: “Hoc mane, domina, omnia nimis placida videntur. Nullae ancillae inter se rixantur, nullus puer manum lutulentam in tunicam meam tergit. Nonne id mirum est?”

Cornelia, quae prope sedebat, librum in gremio deposuit et, Helenae subridens, respondit, “Noli queri, Helena. Mihi vero placet cum tranquillitas adsit—quod raro accidit, ut bene nosti, praesertim cum Tiberius equis ludere incipit aut Floria, hortum transcurrens, flores suos diripit.”

Helena epistulam complicavit et in mensa composuit. “Fortasse, domina,” inquit. “Sed tranquillitates longiores tempestates saepius praecedunt. Si Crispus tacitus coquit, scio: aliquid iam sub auras insidiose vertitur.”

Cornelia risit et, capite leniter quassato, respondit, “Crispus tacet quia vinum vetus heri nimis hausit. Si nunc vocem eius non audis, mox tota coquina clamore resonabit.”

Helena in sella se reclinavit, risu leviter sublato, et oculos ad fenestram convertit, ubi sol super hortos splendorem matutinum fundebat. “Certe, domina,” inquit, “sed hanc quietem diu retinere non poterimus. Floria, ut scis, cum novo aliquo dolo brevi aderit.”

Nec mora, quasi vocem Helenae audiens, Floria repente per porticum cucurrit, tunica leviter pulverulenta, et in atrium irrupit. “Mater! Helena!” clamavit, voce clara et exhilarata. “Secunda mihi permisit agnos videre! Sunt tam parvi et tam mollissimi! Licetne mihi unum domum portare?”

Cornelia, leniter sed graviter eam correxit, “Floria, quid dixi de animalibus in triclinium portandis? Hi agni ad agrum pertinent, non ad cubicula.”

“Sed, mater,” Floria rogavit, oculis supplicibus, “unum tantum noctem? Eum Pilo vocare possumus!”

Helena, ridens, ad caput puellae manum leviter admovit. “Floria mea,” inquit, “melius erit si agnus in agro maneat. Crispus certe non gaudebit, si agnus in culina reperietur.”

Interea, quasi Helena praevidisset, e culina vox Crispi subito insonuit, “Non iterum! Si quis hanc ollam moveat, ego certe furoribus cedam!”

Ancilla iuvenis, perterrita, properavit ad coquinam, dum Crispus, instrumentis suis sonore imperans, fervorem matutinum in modum belli domestici excitabat.

Cornelia, submissa ridens, ad librum suum rediit et dixit, “Helena, vide. Tranquillitas, ut praedixeras, iam ad finem venit. Nec necesse est ut pulvis viam obtegat, ut vita nostra iterum misceatur.”

Helena caput inclinans respondit, “Ut semper, domina. Vita villae numquam longiore pace durat.” Dum peristylium Floria risu implebat et Crispus ex culina clamores edebat, villa rustica ad solitam vivacitatem redierat.

At subito strepitus e via longinqua exaudiri coepit—ungularum ictus lutum frangentium tranquillitatem matutinam turbabant. Servus iuvenis, qui ante vestibulum paleas collegerat, caput erexit, auribus attentis; tum ad portam respexit, vultu incerto et dubio.

“Quid fit?” inquit ancilla Aemilia, lanificium deserens et ad porticum properans. “Num nuntius venit? An peregrinus forte appropinquat?”

Veteranus servus Lycoris, scalptorium adhuc in manu tenens, leviter cachinnavit. “Si dominus noster esset,” rauca voce dixit, “iam multo maior tumultus exoriretur. Spurius Vibius numquam tam placide redit.”

Cornelia autem, silentio omnia spectans, vultu composito sed interius curis implicita, submissa voce Helenae susurravit, “Nescio quid hoc portendat. Sed cum aer tam gravis incumbat et ventus ortum solis praeveniat, numquam id frustra fit. Speremus bonum hoc esse.”

Villa, quae antea sonitu laboris resonaverat, nunc quasi suspensa stabat. Omnes oculos ad portam defixos tenebant, omnes sensus in adventu incognito erecti. Aer, umore hiberno gravis, immotus pendebat, universa domus velut uno spiritu retento exspectabat.