Latina Laeta Sample Chapters

Latina Laeta – A Journey Through Twenty Books of Living Latin

Preface – About These Sample Chapters

This selection offers one complete chapter from each of the twenty books of Latina Laeta (A1–B2), followed by one full original play, Gallinae Albae Filius, from Book B1.1.
Together they show the continuous growth of language, style, and story that defines the world of Latina Laeta.

Readers can begin with the early household scenes of A1, written in short, transparent Latin for absolute beginners, and move through the widening world of A2, the moral and social realism of B1, and the mature, elegant prose of B2.
Each excerpt stands on its own but also forms part of a single living world whose characters grow older, wiser, and more complex as the Latin itself deepens.

Latina Laeta is built on the principle that languages are best learned through continuous, enjoyable reading — not by decoding fragments or memorizing grammar tables.
Across more than 419,000 words of original Classical Latin, the series provides the extensive exposure that allows vocabulary and structure to be acquired naturally, through context and story.

The final play included here demonstrates another dimension of the project: Latina Laeta integrates fully original Plautine and Terentian stage pieces at every level, combining authentic Roman comedy with classroom-safe humor and active language use.

These samples may be read for pleasure, study, or teaching. They are presented exactly as in the printed volumes, with short summaries and comprehension questions to support learners of every stage.

Latina Laeta A1.1

Filius Senatoris

Caput I – Gallus cantat

Prima lux est. Gallus canit.
Spurius in lecto iacet. Puer parvus est. Oculi clausi sunt. Non dormit. Audit gallum.

Audit pedes. Syrus intrat. Syrus servus est.
“Gallus canit,” inquit Syrus. “Surge, Spuri!”

Spurius non movet.
“Dormisne?” rogat Syrus.
Spurius oculos aperit. “Te audio,” inquit.
“Dies novus est,” inquit Syrus. “Magister venit!”

Spurius gemit. “Nolo surgere.”
Syrus clamat: “Flacca! Ubi est tunica?”

Flacca intrat. Flacca ancilla est. Panem in manu habet.
“Panem fero,” inquit. “Nescio ubi tunica est. Fortasse in culina est.”
“Cur in culina?” rogat Syrus.
Flacca umeros levat. “Nescio.”

Spurius surgit. Pedes frigidi sunt; manus frigidae lectum tangunt.
“Ubi sunt calcei?” quaerit.
“Sub lecto sunt,” inquit Flacca.

Spurius sub lectum spectat. Duo calcei sunt. Unus est parvus.
“Hi non sunt mei,” inquit.
“Fortasse mei sunt,” inquit Syrus et ridet.

Spurius tunicam quaerit. Ex cubiculo exit. In atrio est mensa. In mensa sunt panis et mus mortuus. Odor panis vetus est.
“Tunica mea non est hic!” clamat.

Flacca intrat. Murem videt.
“Eheu!” clamat. “Mus in mensa? Syre!”

Syrus venit. Murem videt.
“Magister mures timet?” inquit.
Spurius ridet. “Ego quoque.”

Summarium
Gallus canit. Spurius non dormit, sed non surgit. Syrus intrat et canit. Flacca panem habet. Tunica non est. Calcei sunt sub lecto, sed parvi sunt. Spurius tunicam quaerit. In mensa est panis. Tunica non est ibi. Est mus. Spurius ridet.

– Cantatne gallus? Cantat.
– Surgitne Spurius? Surgit.
– Ubi sunt calcei? Sub lecto.
– Estne tunica in mensa? Non est.
– Quid est in mensa? Mus mortuus.

Via Latina Laeta 2

Puer in Caupona

Caput I – Blossius et Caupo
Pater in caupona est. Nomen eius est Marcus Blossius Severus. Est caupo.
Panem habet. Vinum vendit. Amphorae in caupona sunt.

Hospes venit. “Salve, Marce!” dicit. “Vinum bonumne est?”
Pater ridet. “Semper bonum est,” dicit.

Hospes sedet. Panem sumit. Pater vinum dat.

Prope ianuam stat puer parvus. Nomen eius est Blossius.
Blossius patrem spectat. Nihil dicit.

Caupona plena est sonorum. Hospes ridet. Vinum bibit.
Pater laborat. Amphoram movet. Mensam tergit.

Blossius non movetur. Oculi magni sunt. Corpus quietum est.
Pater vocat: “Blossi! I ad focum! Panem affer!”
Blossius currit. Panem sumit. Patrem spectat iterum.

Summarium
Pater est caupo. Nomen eius est Marcus. Est in caupona. Caupona habet panem et vinum. Hospes venit et sedet. Pater vinum dat. Blossius est prope. Spectat patrem. Non loquitur. Pater dicit: “Panem affer!” Blossius currit. Panem sumit. Iterum spectat.
– Quis est caupo? Marcus est caupo.
– Ubi est Blossius? Prope ianuam stat.
– Quid facit pater? Panem dat, vinum vendit.
– Quid facit Blossius? Patrem spectat et panem fert.

Via Latina Laeta 3

Domus et Familia

Caput I – Prima Lux

Prima lux venit. Caelum adhuc nigrum est; in oriente lux tenuis apparet. Multae stellae fulgent, luna alta pallide lucet.
In cubiculo Spurius iacet. Oculi clausi sunt.

Paulo ante ancilla intravit; lucernam parvam in pariete posuit et flammam accendit. Nunc flamma parva est, sed ardet.

Urceus parvus aquae plenus prope est. Sub mensa tunica iacet. Non nova est, sed munda. Calcei prope lectulum sunt. Stilus et tabula in angulo silent.

Spurius oculos aperit. Manus extendit. Lucem videt et surgit. Pedibus nudis in pavimentum descendit. Paululum frigus sentit, sed nihil dicit.

Tunicam sumit. Cingulum invenire non potest. Circum lectulum ambulat. Cingulum sub tunica est. Subridens caput movet.

Lucerna tremit. Ventus per fenestram parvam venit. Tectum non sonat. Domus tota adhuc dormit.

Spurius ad urceum accedit. Digitis aquam tangit. Manus lavat. Faciem non lavat, mater enim semper dicit: “Non sine linteo!”

Extra cubiculum gradus sunt. Atrium postea est. Sed Spurius non festinat. Iterum ad lectulum spectat. Nihil ibi est. Nihil deest.

Summarium
Prima lux venit. Spurius in cubiculo est. Lucerna lucet. Tunica et calcei prope sunt. Cingulum sub tunica iacet. Spurius surgit et manus lavat. Non statim exit. Spectat. Nihil deest.

– Ubi est cingulum? Sub tunica.
– Quid facit Spurius? Surgit et manus lavat.
– Estne calidus dies? Non, paulum frigus est.
– Ubi dormit domus? Tota domus adhuc dormit.

Latina Laeta 4

 Blossius in Tingide

Caput I – Mane Iterum

Blossius in lectulo iacet. Oculi clausi sunt. Culcita calida est. Pulvinus sub capite mollis est. Stragulum corpus totum tegit.

Mater in culina est. Ollam movet. Panem in furno ponit. Aqua calet. Lucerna parva ardet. Lumen in pariete tremit.

“Blossi,” inquit mater, “surge!”

Blossius nihil dicit. Oculus paulum aperitur, sed iterum clauditur. Bracchium extendit. Vestem paulum trahit. Lectulus manet calidus.

Mater iterum clamat: “Audisne me?”

Blossius murmur facit. Manus super pectus iacet. Oculus iterum movetur.

Mater in cauponam descendit. Ianua sonat. Clavis vertitur. Hospes loquitur. Mensa pulsatur. Odor panis tosti surgit.

Post tempus breve mater redit. Scabellum trahit. Prope lectum sedet. “Iam satis est,” inquit. “Non dormis. Simulas.”

Blossius pedes e lectulo mittit. Tegula frigida est. “Venio,” inquit.

Mater subridens: “Surgis lente, sed melius quam heri.”

Blossius tunicam quaerit. In clavo pendet. Non nova est, sed munda. Bracchium intrat, deinde alterum. Cingulum sumit. Lente ligat.

In culina flamma in foco est. Aqua calida fit. Fumus leviter surgit.

Mater dicit: “Panis calidus est. Si non properas, soror tua totum edit.”

Blossius in culinam ambulat. Capillus in fronte est. Manus lavat. Aqua frigida est.

“Panem mihi?” inquit.

Mater frustum dat. “Heri nihil edebas. Hodie debes.”

Blossius mordet. Panis calet. Frons mollitur. Oculi paulum lucent.

Mater spectat et subridet. “Iam est melior dies,” inquit.

Summarium
Blossius in lectulo iacet. Mater in culina laborat. Panem parat. Blossius oculos aperit, sed manet. Mater descendit in cauponam, deinde redit. Iterum vocat. Blossius surgit lente. Tunicam capit. In culinam venit. Manus lavat. Panem calidum accipit. Mater spectat et subridet.
– Cur surgit Blossius? Quia mater vocat.
– Quid edit? Frustum panis.
– Ubi est mater? In culina.
– Ubi est pater? Abest.

Latina Laeta A1.5

Spurius et Soror

Caput I– Lucerna Nova

Lucerna nova prope lectulum lucet. Flamma parva est, sed clara, et lumen ad parietem cadit, ubi umbra capitis Spurii apparet. Tegulae in solo micant quasi splendor ipse cum luce certet.

Spurius oculos aperit, sed non statim surgit. Corpus lente movet, cubitum flectit, linteum manu tangit. Tenue est, quasi paene rumpatur. Oculi tamen in flamma manent. “Haec lucerna non est vetus,” submurmurat. “Alia est.”

Parvus susurrus flammae auditur et gutta olei in fundum labitur. Syrus in ostio stat et voce submissa dicit: “Non dormis. Bene.”

Spurius ad eum spectat. “Lucerna nova est.”

“Domina eam heri paravit,” respondet Syrus. “Vetus fracta est.”

“Fracta erat?” rogat Spurius.

“Ludicra pila in eam cecidit,” Syrus inquit. “Flamma subito discessit. Dominus nihil dixit, sed domina vesperi novam attulit.”

Spurius digito marginem lucernae contingit. Non calida est. Manus ad ansam parvam descendit, sed lucerna non movetur, firma manet.

“Color clarior est,” ait Spurius.

“Oleum quoque melius est,” Syrus addit. “Lumen maius est.”

Flamma lente micat. Syrus adhuc in limine consistit et quaerit: “Venisne ad atrium?”

“Venio,” inquit Spurius. Sed corpus immotum servat. Oculi in lucernam defixi sunt. “Umbra alia est,” paulo post dicit.

“Lucerna alia est,” Syrus respondet. Deinde abit.

Spurius solus manet. Sol nondum per fenestram intrat; sola lucerna cubiculum illustrat. Puer oculos claudere nolit: lucem spectat, digitum linteo lente ducens. Nihil dicit. Lucerna tamen manet.

Summarium
Spurius in cubiculo manet. Nova lucerna prope lectulum lucet, quia vetus pila in eam ceciderat et fracta erat. Syrus intrat et narrat matrem novam heri attulisse. Spurius flammam spectat et dicit umbram aliam esse. Syrus eum ad atrium vocat, sed puer manet et lucem tacitus contemplatur.

Latina Laeta A2.1

Spurius et Leges

Caput I – Vestigia Matutina

Caelum pallidum est. Sol nondum apparet, sed lux inter ramos fulget. Herbae umidae sunt; guttis parvis stillant. Vestigia inter arbores ducunt, quasi nuper ibi ambulatum sit.

Spurius solus in pomario ambulat. Tuniculam adhuc simplicem gerit, sed calcei iam pedes tegunt. Spurius alget et tuniculam propius adstringit.

Aqua de foliis cadit et in solo fragorem minutum facit. Quies est, sed non tota: servi prope horreum voce submissa colloquuntur. Spurius eos praeterit, caput paulum inclinans; illi eum non vident.

Spurius prope puteum aliquid animadvertit. In solo iacet tabula cerata, nigra, angulo uno fracto. Linteum madidum iuxta humum est, quasi nuper ceciderit.

Spurius oculis humum scrutatur et stilum in herba deprehendit. Digitis levat, sed in capillo adhuc herba adhaeret. Circumspectat—nullus adest. Manet paulisper tacitus, quasi incertus. Tum tabulam levat et aperit.

In tabula unum tantum verbum est: “Faustus.” Nihil amplius.

Spurius frontem contrahit. Labra paulum aperit, sed vox non exit. Tabulam claudit et lente reponit prope puteum. Stilum linteo implicat, quasi alienum servare timeat.

Deinde celeriter discedit, oculos in terram defigens.

Paulo post Naeva ad eundem locum venit. Tabulam videt, Spurium animadvertit. Accedit, manus in lumbis ponit. Oculi stricti sunt.

“Spuri,” inquit, “tabulas alienas tangere non debes. Praesertim nunc.”

Spurius caput movet, nihil respondet. Naeva, paulisper eum spectans, tandem discedit. Puer in loco manet, silentio pressus.

Post meridiem in cubiculo suo est. Sella sub eo vacillat, mensa parva ante eum stat. Iacet ibi tabula vetus, stilus fractus tamen ad scribendum sufficiens.

Spurius frontem manu fricat, tum scribere incipit:

LEX I: Nemo clamet in atrio sine causa.

LEX II: Si res in solo iacet, levetur.

LEX III: Tabulae alienae non tangantur.

Scribere pergit, corpus inclinatum, oculi intenti. Caput paulum grave est, sed vultus rigidus. Puer se iam quasi virum esse putat.

Summarium
Spurius mane in pomario ambulat. Prope puteum tabulam ceratam videt. In tabula est unum verbum: Faustus. Stilus etiam in herba est. Spurius tabulam aperit, deinde iterum ponit. Naeva eum monet: “Tabulas alienas non tangas.” Spurius nihil dicit, sed post meridiem leges scribit in cubiculo suo: nemo clamet sine causa; si res in solo iacet, levetur; tabulae alienae non tangantur. Se iam virum fingit.

– Quid invenit Spurius? Tabulam ceratam.

– Quis venit postea? Naeva.

– Quid dicit Naeva? “Tabulas alienas non tangas.”

– Quid facit Spurius postea? Scribit leges in tabula sua.

Latina Laeta A2.2

Urbs et Mare

Caput I – Fabula de Camelo

Sub vesperem est. Sol lente inter tecta Tingitana cadit; saxa adhuc calorem servant, sed umbrae longiores fiunt. Aer leviter salsus a mari per vias fluit.

In caupona Blossii paternae strepitus non cessat: vina funduntur, crustula franguntur, patellae crepant, sermones sine fine fluunt. Fumus ex foco cum odore carnis assumptae per tabulata spargitur.

Ecce nauta, tunica madida, barba nigra, oculi lucidi. Repente in limine apparet et magna voce clamat sine pudore:

“Elephantus in platea est! Verus elephantus!”

Caupo, qui iuxta focum vinum temperat, manum levat et subridens inquit: “Iterum? Iam tertio mense fabulam de elephanto audimus.”

“Non ille ex spectaculo Romano,” respondet nauta, frontem digito tangens. “Hic est alius, maior, callidior, et saltat sicut histrio!”

“Saltat?” inquit mercator prope dolium vinarium, manum crustulo oleo madido tergens. “Saltare potest camelus, sed elephantus—nisi ludus est—non movetur.”

“Ego vidi!” clamat nauta voce gravi. “Animal magnum, aures latae, oculi nigri, vultus quasi sapiens. Primo stetit, deinde—audite me—duos passus fecit, tum saltavit! Postea, iuro per veritatem, sternutavit!”

Alius vir prope mensam risit, vinum in parva patella agitando. “Camelus erat,” inquit. “Elephantum numquam hic vidimus. Camelus est, qui saepe in foro dormit.”

Blossius in angulo cauponae sedet. Linteum sub cubito habet, mensam tergere simulat, sed oculi magni sunt et os apertum. Elephantus? Camelus? Et saltat?

Subito puer se imaginatur in proscaenio stare, tunica picta indutus, hasta lignea in manu, persona comica in vultu. “Spectate me!” clamat quasi populo. “Ego sum elephantus! Ego saltare possum!”

Pater eum videt et caput movet. “Tu, surge,” inquit. “In canistro tria frusta panis sunt. Ad forum portanda sunt. Statim.”

“Sed ego—”

“Non est fabula. I nunc. Via non exspectat.”

Blossius caput paulum inclinavit. Linteum deponit, canistrum levat. Antequam exit, tamen, oculos rursus ad nautam mittit. Ille iam sedet, vinum bibit, et adhuc de saltantibus elephantis cum mercatore fabulatur.

In via Blossius lente procedit. Canistrum graviter portat; panis recens odorem blandum fundit. “Si camelus sternutat, signum est,” submurmurat. “Si elephantus saltat, prodigium est.” Rursus se imaginatur: in theatro stat, populus plaudit, manus crepant. “Camelus! Elephantus! Iocus novus!” Ipse in medio ridet atque dicit: “Ego sum qui prodigia narro.”

At subito asinus, ad plaustrum alligatus, sonum gravem edit. Blossius subsilit; canistrum inclinatur, panis paene cadit. Caput cito vertit. Sed nihil est—mulier tantum cum canistro brassicarum transit. Puer parvus post eam clamat: “Panem! Panem calidum!”

Blossius se componit, suspirat lente, manum super cor ponit. “Hic non saltat,” inquit. “Non prodigium. Sed ille camelus verus erat. Ego scio.”

Summarium

Blossius est in caupona. Nauta clamat: “Elephantus in platea saltat!” Mercator respondet: “Est camelus.” Nauta dicit: “Saltavit et sternutavit!” Blossius imaginatur se in scaena. Pater eum mittit cum panibus ad forum. In via puer lente ambulat et se histrionem fingit. Subito asinus clamat; Blossius timet, sed nihil grave fit. Iterum ambulat et dicit: camelus verus erat. Ipse scit.

– Quis clamat de elephanto? Nauta.

– Quid dicit mercator? Est camelus, non elephantus.

– Quid imaginatur Blossius? Se in theatro, saltantem.

– Quid accidit in via? Asinus clamat, sed nihil grave fit.

– Quid dicit Blossius in fine? “Camelus verus erat. Ego scio.”

Latina Laeta A2.3

Spurius et Magister

Caput I – Mane cum Paedagogo

Ante lucem est. Silentium in domo manet. Culina obscura est, atrium sine voce. Lucerna modica in angulo ardet, oleum lente stillans. Parietes fumum vetustum retinent, odor levis asperque permanet.

Per atrium lente procedit homo senex, tunica stricta, capillis cinereis. Est paedagogus. Nomen eius Diodoros est. Graecus est. Tacitus est. Manus post tergum habet, gressus lenes super lapides frigidos ponit. Cubiculum Spurii intrat sine strepitu. Nec pulsat nec vocat. In limine stat immotus.

Spurius in lectulo iacet. Unus oculus apertus est. Videt eum. Caput paululum movet. Nihil dicit. Paedagogus manet. Tandem puer surgit. Tunicam sumit, lanam rugosam inter digitos contrahit. Cingulum strictum cingit. Calceos recte componit. Aqua frigida manus lavat; guttae in pavimentum cadunt. Linteo frontem tergit. Caput inclinat. Tum procedit. Diodoros corpus vertit et abit. Spurius eum sequitur.

In atrio nihil commotum est. Statua parva in angulo stat. Mensa vetus prope impluvium est; folium ex ramo decidit et super aquam leviter natat. Ventus tenuis velum movet. Flaminia, soror Spurii, in peristylio stat. Capillus eius ordine compositus est. “Spuri!” vocat, sed voce parvissima. Manum levat. Vultus eius laetus est. Paedagogus nihil respondet. Spurius tantum oculis eam salutat. Tum vertitur. Ad subsellia prope lararium ambulat.

Tabella cerata parva ibi est. Lignum vetus, sed politum; stili leviter in superficie signa vetera ostendunt. Diodoros digito signum dat. Spurius sedet. Manus in genibus ponit. Caput paululum inclinat. Paedagogus verba clara voce dicit: “Veritas est fundamentum iustitiae.” Spurius incipit: “Veritas est funda—” Diodoros interpellat. “Non ita. Audi.” Iterum ipse dicit: “Veritas est fundamentum iustitiae.” Tertium recitat. Tum Spurio signum dat. Ille iterat. Semel, iterum, tertio. Tum aliud proverbium: “Lex dura, sed lex.”

Per horam sedent. Nihil aliud fit. Spurius verba iterat. Diodoros audit. Cum Spurius parum recte dicit, paedagogus caput movet. Nihil dicit, sed stylum ligneum lente in mensa ponit. Fragor tenuis resonat. Spurius intellegit: paene erravit.

Post horam paedagogus dicit: “Verba tua melius sonant, sed nondum bene audiuntur. Pectus magis aperi. Non lingua sola loquitur, sed animus.”

Spurius nihil respondet. Sed verba in corde manent. Intellegit se discere. Intellegit paedagogum non iratum esse, sed exactum. Verba non tantum memoranda sunt, sed intellegenda.

Tandem signum datur. Spurius surgit. Diodoros per atrium revertitur. Puer sequitur. Flaminia iam abiit.

Summarium

Spurius ante lucem surgit. Paedagogus Diodoros in cubiculum tacitus intrat. Spurius se vestit et eum sequitur. Flaminia e peristylio vocat, sed responsum non accipit. In atrio paedagogus verba Romana docet. Spurius recitat, interdum errat, paedagogus eum silentio corrigit. Severitas sine ira ostenditur. Spurius intellegit: non lingua tantum discit, sed animus quoque.

Latina Laeta A2.4

Panis et Mercatus

Caput I – Ante Solem

Nox adhuc est. Caelum in oriente leviter pallescit. Ventus tenuis super tegulas transit; de canalibus stillae cadunt, pavimentum humectantes. Blossius oculos aperit. In cubiculo obscuro tunica in pariete pendet; iuxta scamnum parvum calcei vetusti iacent. Surgit, pedibus nudis in lapide frigido stat; frigus eum pungit, sed nihil dicit. Vestem cito sumit.

Atrium vacuum non est. Aqua in impluvio sine motu manet, sed lucerna in angulo micat. Odor olei recens, parum fuliginis mixtus, in aere pendet. Ancilla ibi stat, linteo manu mensam ligneam tergens; iuxta eam ollula fuligine obducta posita est. Nulla verba dicuntur; caput eius linteo opertum est.

In culinam intrat. Pater iam ibi est. Prope focum sedet, panem frangit; in igne carbones iam rubent, parvo crepitu. Lucerna iuxta eum posita flammam stabilem servat. Super mensa sunt duo acetabula, una patella cum lenticula frigida, altera cum olivis oleo madidis. Odor leguminum cum fumo lignorum miscetur.

“Expergiscere,” inquit pater. “Manducandum est.”

Blossius tacitus sedet. Frustum panis accipit; crustum durum digitis frangit. Non calidus est, sed satis est. Bibit aquam e catillo fictili, cuius labra rimis vetustis notata sunt. Nihil dicit.

Mater intrat. Capillos pectit, oculis in pavimentum. Non loquitur, sed vinum tenue in crateram fundit; vas antiquum est, crustis farinae adhaerens. Odor vini acrior in culinam subit. Deinde iterum exit silentio.

“Post aquam, amphoram affer,” inquit pater.

“Scio,” respondet Blossius voce humili.

Pater panem in acetabulo intinctum edit; tum digito mensam tangit, ubi macula obscura manet. “Haec superficies melius lavanda est. Heri vinum ibi mansit.”

Blossius caput inclinat. “Post aquam, scopa.”

Ancilla transit, craterem veterem tenens, crustis farinae obtectum; ad culinam redit. Silentium manet, sed omnia moventur: ignis crepitat, aqua in olla bullit, fragmenta panis super mensam cadunt.

Post mensam Blossius tabulam levat. Lucerna eam illustrat; cera leviter lucet. Nihil novum est. Non necesse est multa dicere.

Claustra foris aperiuntur. Aura frigida intrat. Pater oculis viam spectat. “Ante solem labor incipit. Cito ad puteum.”

“Et lente ad scopam,” inquit Blossius.

“Et bene ad mensam,” respondet pater, frontem paulum contrahens sed vultu sereno.

Summarium
Blossius ante lucem surgit. In culina cum patre manducat: panis frigidus est, lenticula vetus, olivae oleo madidae. Mater paulisper intrat et vinum fundit. Ancilla fuliginem tergit, craterem vetustum gestat. Silentium inter eos manet, sed ignis crepitat et aqua bullit. Post cibum pater iubet amphoram afferri; Blossius paratus est etiam scopam capere.

Latina Laeta A2.5

Iter in Campaniam

Caput I – Mane in Statione

Prima lux inter claustra cubiculi lente serpit. Flaminia in lectulo molli recumbit, oculos paulum clausos tenens; per ostiolum parum apertum lumen tenue intrat. In aere frigido odor panis recens leviter fertur, quasi manu ad lectum adductus. Longinquo strepitu mularum iugum crepitans et tintinnabulum tenue inter se miscentur.

Mater iam surrexit. In porticu proxima cum Naeva submissa voce colloquitur; manus utriusque ad pallas aptandas leniter moventur. Risus brevis inter eas oritur, quem Flaminia non intellegit. Duo servi in area ante cubicula stant; manticae et cistae ordine in carrucam tolluntur, sonitu ansarum et claustrorum audito.

Statio ipsa parva sed nitida est. In uno latere stabulum patet: duo muli frena in pariete pendent exspectantes; iuvenis cauponis aquam e situla in alveum infundit, paulisper cum mulo murmurat quasi hortetur. Auris bestiae submissa sonum sequitur, cauda lente movetur. In altero latere porticus cubicula coniungit, pavimentum tegulis rusticis vestitum. Procul iuxta viam ara Mercurio posita est, corona lauri recens ornata; non longe ab eodem loco saxum marmoreum miliarium stat, litterae paulum attritae sed adhuc leguntur.

Flaminia lente surgit, vestem matutinam induit et per gradus humiles in aream descendit. Servus eam ad mensam parvam ducit, ubi mater sedet. In mensa panis calidus iacet, caseus recens in patella, olivae nigrae in parvo catillo. Mater mulsum bibit, Flaminia aquam cum melle. Naeva, postquam ancillae sarcinas ordinant, ficum maturam Flaminiae porrigit.

Circum mensam alii hospites moventur. Mercator cum duobus mulis prope stabulum stat, tabulas ligneas in corbem reponens. Tres milites ad meridiem iter faciunt; tunicae sub loricis apparent, pila in humeris pendent. Sub porticu Graecus libertus in scamno sedet, tabellam ceratam legit, labra movens sine sono.

Flaminia, dum panem frangit, aures intendit. “Tempestas in ora Campaniae saeva fuit,” dicit quidam viator. “Si iter hodie facis, vide ne ventus te retineat.” Alius subicit: “Maius periculum est latrones invenire.” Milites inter se rident; unus gladio latus percutit et ait: “Latrones nobis ventum malunt quam nos ipsos.”

Sole inter columnas orto, umbrae in area breviores fiunt; odor equorum cum pane recens mixtus totum spatium implet. Mater vultu sereno servum ad se vocat. “Tempus est,” inquit, “carruca moveatur.” Flaminia, nunc vigil et paulatim excitata, carrucam spectat, parata ad diem longum qui ante eam patet.

Summarium

Flaminia mane in statione expergiscitur; cubiculum commodum est, statio nitida cum stabulo, ara Mercurio et miliario vetere. Mater cum Naeva colloquitur; servi sarcinas tollunt. Ad mensam parantur panis, caseus, olivae, mulsum. Circum adsunt mercator cum mulis, milites iter facientes, Graecus libertus legens. Flaminia audit sermones de tempestate et latronibus; milites iocose respondent. Cum sol oritur, mater signum dat ad profectionem.

Latina Laeta B1.1

Caupona aut Theatrum

Caput I – Panis in Mensa

Sole orto, caupona Tingitana aperitur. Mater panem parat, pater vinum miscet, ancilla mensam lavat; sonus aquae e patella cadentis leviter resonat. In angulo mensae iacent tres panes: candidus, furfuraceus, subcinericius. Blossius, cultro in manu, eos quasi figuras spectat.

“Hic panis nobilis est,” inquit voce quasi praeco, dum cultro leviter crustam tangit. “Candida crusta, mollis anima, dignus senatoribus.” Manum ad alterum panem porrigit. “Ille rusticus est, furfuribus plenus, qui nautis et militibus placet.” Tertium levat, crusta cinere adhuc aspersa. “At hic est humilis, sub cinere natus, panis familiae nostrae.”

Pater vinum in craterem fundens subridens ait: “Noli fabulas narrare. Celeriter incide.”

“Sed panis ipse fabulam poscit,” respondet Blossius. “Nonne hic panis, qui cito abit, tamquam heros in scaena est?”

Interea hospites intrant. Gradus crepant, scamna pulsantur; clamant vinum, poscunt aquam. Unus mercator crassus panem candidum digito monstrat, anulum fulgidum ostendens. “Hunc mihi da. Ille durus est.”

Blossius lente tradit, quasi donum regale. Submurmurat tamen, quod nemo audit: “Ecce rex avidus, qui mollitiem amat.”

Alius nauta, tunica madida, panem furfuraceum arripit. “Hic me alit, non ille mollis.”

Blossius iterum submurmurat: “Ecce miles rudis quidem sed fortis.”

Subito capra per ianuam irrumpit, ungula scamnum feriens. Odor animalis statim totam tabernam implet. “Eheu!” exclamat mercator, nasum manu premens. “Quis hoc animal adduxit?”

“Fores claudite!” clamat alius hospes. “Panis bene olet, non capra.”

Mater torvis oculis intuetur. “Blossi, exi cum illa, ne iterum amphoram frangat.”

Blossius paulisper cunctatus, deinde capram prehendit et foras propellit, dum hospites murmurant et risu parvo inter se queruntur. Cum rediit, pater voce plana monet: “Non scaena est, caupona haec est.”

Ille tamen intra se sentit: “Ego non solum servio; ego personas ostendo.” Et dum mensa strepit et vinum funditur, puer oculis ad panes iterum respexit. Ei videbantur non iam cibi, sed partes dramatis, quae eum tacite spectabant.

Summarium
Sole orto caupona Tingitana plena est. Mater panem parat, pater vinum miscet, hospites intrant. Tres panes apparent: candidus divitibus, furfuraceus nautis, subcinericius familiae. Blossius eos quasi personas describit, sed parentes eum increpant. Hospites panem eligunt. Capra subito intrat; hospites queruntur de odore, mater iubet Blossium eam statim foras agere. Pater monet tabernam non esse scaenam. Blossius tamen sentit se quasi actorem inter panes et homines.

Latina Laeta B1.2

Spurius Togatus

Caput I – Prima Lux et Toga

Prima lux nondum in urbem venerat; caelum obscurum erat et stellae in oriente lente languescebant. In cubiculo Spurii lintea humilia iacebant; parvus odor nocturni sudoris adhuc haerebat. In medio autem parvo subsellio toga candida posita erat, plicis aequatis, quasi ipsa diem expectaret. Ancillae paulo ante intraverant, vestem in subsellio explicaverant, aquam in parvo labello paraverant, tum tacitae egressae erant; sonus eorum pedum in atrio paulatim siluerat.

Spurius ipse in lectulo vigilabat, quamquam oculi clausi videbantur. Auribus hausit tenuem strepitum in atrio, voces servorum submissa colloquentes, quasi ventus tenuis inter arbores. In corde movebatur: hodie non amplius puer esse, sed iuvenis civis.

Subito pater in limine constitit. Vultus gravis, vox plana: “Expergiscere. Dies non puerilis est.” Spurius surrexit; pedes in pavimentum posuit, frigus lapidis sub talis pungens sensit, sed non questus est.

Ancilla vestem porrexit. Spurius togam lente sumpsit, plicis asperis manibus tactis, et circa corpus circumdare coepit. Sed paulum nimis humerum nudaverat, et sinus non aequatus erat.

“Non ita,” inquit pater propius accedens. Manus celeriter sinum correxit, cingulum composuit. “Memineris: toga non solum vestis est, sed dignitas.”

Spurius tacitus caput movit. Nihil respondit, sed in pectore ardor novus crescebat.

Mater tum intravit, capite velato. Cum odore matutini unguenti accessit et dixit: “Videte quantum puer creverit.” Togae textum leniter digitis perstrinxit, paulum humerum rectiorem fecit. Subridens addidit: “Noli statim in foro de ludo aut pila loqui. Hodie verba maiora decent.”

“Mater,” respondit Spurius, “non ludum, sed forum videbo. Non puer sum.”

“Videbimus,” ait illa; in vultu eius laetitia cum severitate mixta apparuit.

Postea Syrus servus in ostio apparuit soleas nitidas manibus ferens. “Domine,” inquit, “via parata est. Clientes iam conveniunt.” Sonus ferri contra lapidem auditus est, cum soleas in pavimentum posuit.

Pater paululum subrisit: “Etiam Syrus intellegit diem magnum esse.” Deinde ad filium: “Ambulabis iuxta me; verba pauca dices, sed recte ambules. Nemo ridere debet.”

Spurius alte respiravit. Toga gravis in umeris pendebat, sed in pectore laetitia maior erat. Cum patre in atrium exiit; ibi lucernae adhuc ardebant, fumum tenue spirantes, et umbrae longae per columnas cadebant. Odor cerae recens cum frigore matutino se miscebat. Omnia videbantur antiquiora, graviora, quasi ipsa domus hodie eum novum civem agnosceret.

Summarium
Prima luce Spurius togam virilem induit. Ancillae vestem paraverant; pater intravit et eum correxit, dicens togam dignitatem esse. Mater accessit, vultu subridens, humerum rectiorem fecit. Syrus soleas attulit et diem magnum nuntiavit. Spurius sensit se non puerum esse, sed civem, et cum patre exiit in atrium, ubi lucernae et umbrae diem novum significabant.

Latina Laeta B1.3

Fames in Subura

Caput I – Post Fabulam: Ganeum in Saltu

Post scaenam strepitus manet; plausus paulatim cadit, sed vox populi adhuc per angusta postica auditur. Blossius sudorem e fronte linteolo in genu posito tergit. Tunica madida est, pes calceo fracto laborat, sed vultus micat quasi flamma lucernae. Marcella iuxta sedet in scamno ligneo, pallam ad humeros stringit; digitis pannum inter pollicem et indicem fricat, quia manus adhuc tremunt.

Magister gregis, vir calvus sed voce plena, amphoram parvam e corbe sustulit. “Ecce, pueri,” inquit, “haec lora sunt. Non vinum nobile, sed tamen reficit. Bibite, quia hodie bene egistis.”

Blossius arrisit, poculum ligneum cepit, bibit celeriter. Statim faciem contraxit et sputum vix repressit. “O di immortales, hoc vinum vetusne est an aqua salsa?”

“Non est vinum vetus,” respondit magister, “sed vinum solutum quod mercatores post vindemiam vendunt. Lora vocatur. Histriones non merentur falernum.”

Marcella risit voce adhuc rauca. “Bibe iterum, iste comoedus, ne vox tua cras raucior sit.”

Alii histriones circumstabant, sudore, pulvere, et oleo corporum unctorum redolentes. Unus clamavit: “Blossi, nimis alte inclinavisti caput in fine. Putavi te salutare senatum, non populum.”

“Immo senatus ipse plausum dedit,” respondit Blossius, pectus inflans et manum in pectore figens.

Marcella caput movit. “Senatus? In ganeum saltus intravimus, non in curiam. Spectatores panem et vinum odorabantur, non coronas laureas.”

Alius histrio manum ad aures porrexit, quasi rumores audiret. “Audivistisne? In platea dicebant fabulam nostram rescissam esse apud vicinos, quia nimium risum excitavit.”

Blossius rectus stat, sudorem e collo palliolo tergens. “Resciscere? Bene est. Si tota Subura audiet, plus nobis dabitur.”

“Plus?” suspiravit Marcella. “Non plus panis, sed plus strepitus.”

Interea lumen lucernae deficiens scintillabat; fumus tenuis de oleo ustulato surgit naribus adhaerens. Magister poculum tollit et voce gravi dicit: “Satis, satis. Discedite nunc. Cras mane iterum conveniemus.”

Blossius et Marcella per posticum exeunt. Via obscura est; lapides madidi post imbrem nocturnum sub luna micant quasi vitrum fractum. Vox mercatoris in proxima ganea resonat: “Panem calidum! Vinum dulce!” Blossius subridens dicit: “Audisne? Illi vocant, nos tacemus. Sed scaena nostra melior erat.”

Marcella ad eum spectat et lente respondet: “Tacere nunc decet, quia domum redimus. Et cras opus est oleum invenire, ut lucerna ardeat. Non vivimus in scaena, sed in insula.”

Blossius iam vult aliquid dicere, sed canis subito latrat in angiporto obscuro; umbra eius per murum transit. Puella celeriter gressum auget; puer subsequitur. Ambo taciti redeunt ad gradus humiles insulae suae, sed in vultu eorum adhuc micat risus serotinus.

Summarium
Blossius et Marcella post fabulam sedent post scaenam, sudore fessi sed laeti. Magister gregis eis poculum lorae dat. Alii histriones Blossium iocose reprehendunt, quod nimis alte inclinavit. Marcella dicit: “Iste comoedus vult videri princeps.” Rumores de fabula rescissa in Subura audiuntur. Tandem per viam obscuram redeunt ad insulam. Marcella monet: “Non vivimus in scaena, sed in insula.” Blossius tacet, sed risus adhuc manet.

Latina Laeta B1.4

Crimen aut Amor

Caput I – Querellae in Foro Ephesi

Urbs Ephesus clara atque ampla ante oculos patet. Portus navibus scatet: remiges clamore hortantur, funes in terram trahuntur, fluctus sub remorum ictibus fremunt. Voces mercatorum cum stridore avium marinarum miscentur. Supra domos ac vias templum Artemidis surgit; columnae candidae in sole matutino longe relucent. Odor thuris e sacris aedibus spirat, odor piscium recens e navibus, et inter haec tibicinum cantus a latere auditur. Cum sol ex oriente processit, tota urbs quasi una voce concinere visa est.

Spurius Florus nuper Romam reliquerat; huc missus erat ad primum gradum honoris, ut triumvir capitalis fungeretur. Non de bello agere, non de senatu, sed de custodiis, de carcere, de rixis portuariis. In epistula pater monuerat: “Initium non leve est, sed necessarium: disce homines, disce civitatem.”

In curia civitatis Spurius sedebat, tabellas ante se compositas. Circumstabant custodes, duo scribae, unus cliens vetulus veste detrita. Primum legit: nummus falsus in foro repertus. Alteram: rixa apud navalia, pugiones educti, vulnera levia relata. Tertiam: servus fugitivus, claves effractae. Stylus in cera tacitus movebatur, dum verba notabat.

Spurius frontem contraxit. “Hoc opus meum est,” inquit. “Cras custodias inspiciam; postridie forum ipse percurram. Nescio quis clavis abstulerit, sed inveniam.”

Unus scriba propius accessit. “Domine, venditor pomorum queritur. A nautis nummos falsos accepisse dicitur.”

“Adduce,” inquit Spurius.

Statim intravit mercator, tunica madida, manus adhuc sordidae quasi e corbe nuper tractae. In sinum vestis nummos tenebat; repente super mensam effudit. Nummi super tabulam ligneam stridorem tenue fecerunt. “Ecce,” clamat, “me deceptum esse! Hi sonum non faciunt.”

Spurius unum sustulit, in tabulam pulsavit. Sonus gravis et obtusus. “Ita est,” inquit. “Non argentum, sed aes mixtum.”

Mercator manus ad caelum sustulit. “Nemo me audit, nemo iuvat! Si Romani me non servant, quis servabit?”

Spurius vultu immoto respondit: “Ego audiam. Cras ipse in foro stabo; omnes nummos inspiciam, omnes mensas circumibo. Nemo se celabit.”

Mercator paulatim placatus respondit: “Si ita facies, domine, omnes te laudabunt.” Deinde digitis nummos iterum tetigit, quasi adhuc verum metalli pondus quaereret, caput inclinavit et recessit.

Spurius, tabulam manu percutiens, submurmuravit: “Non de gladio nunc pugno, sed de nummo. Non de hoste, sed de fure. At Roma eadem est in omnibus: aut iustitia valet, aut nihil.”

Extra curiam strepitus mercatorum resonabat, fluctus in portu saxa pulsabant, odor piceorum funium cum aura maris miscebatur. Spurius cingulum correxit, vultum ad scribas vertit: “Cras initium faciam. Qui fallere vult, inveniet me.”

Summarium

Ephesus strepit portu; templum Artemidis fulget. Spurius Florus, nuper missus, officium capit ut triumvir capitalis. Tabellas legit: de nummis falsis, de rixa, de servo fugitivo. Mercator eum adit, nummos falsos ostendit; Spurius sonum obtusum ipse audit. Promittit: cras forum et custodias inspiciet, fraudem detegere conabitur.

Latina Laeta B1.5

Histriones in Carthagine

Caput I – Mane in Tabulato

Prima lux per fenestram angustam serpit. Camera humida est; paries fractus maculas nigricantes ostendit, et tabulatum ligneum sub pedibus crepitat quasi queratur. In angulo scopa vetus innititur, in pariete lacerta ad solem se extendit, cauda lente vibrans. Blossius oculos aperit, caput levat, et sonus statim eum excipit: in gradu vicino mulier Punice clamat, vicinus Latine respondet, uterque maiore voce quam opus est. Aqua de amphoris in pavimentum guttae cadunt, strepitu cum fragore fictilium miscentur.

“Silentium facite!” exclamat senex e conclavi superiore, tunica rudi amictus. Sed nihil mutatur; mulier Punice iterum clamat, canis in angiporto latrat, quasi litem augere velit. Blossius subridens secum dicit: “Ecce chorus matutinus Carthaginiensis.”

Tuniculam veterem sumit, situlam ligneam utraque manu capit, et ad fontem properat. Aer post imbrem nocturnum frigidior est; viae madidae luce micant, rivuli inter lapillos currunt. In foro parvo rustici iam sedent, corbes ficuum madidorum et pisciculos recentes ponentes. Colores tunicarum variantur: alii rubri, alii fusci, alii pallidi sole iam attriti. Odor salis piscini cum odore ficuum dulcium per vias diffunditur. Blossius inter eos transit, brevi nutu salutans: “Salvete.” Alii Latine respondent, alii Punice murmurant.

Ad fontem venit. Aqua frigida ex ore leonis aenei manat, sub sole micans. Super marginem litterae incisae Punice leguntur; iuvenes prope stantes risu notas interpretari conantur. Blossius manum super inscriptionem ducit et dicit: “Hic scriptum est: aqua omnibus est, sed nobis prius.” Illi cachinnant, nescientes verumne sit an iocus.

Situla repleta, humeris levat, et domum redit. In atrio insulae grex iam sedet: duo histriones iuvenes, palliis sordidis, tabellam ceratam inter se ponunt. “Nimis parum receptum est heri,” inquit alter. “Decem nummi promissi erant, sed sex tantum dati.”
“Quia tu verba tua perdidisti,” respondet alter. “Auditores non intellexerunt. Populus non amat sententias longas.”

Blossius ridens aquam in dolium effundit. Sonus aquae cum odore humido camerae miscetur. “Sententias longas non amant, sed panem et iocos semper volunt.”

Marcella interea in angulo panem siccum frangit et olivas in patella fictili ponit. “Ego scio quid amant,” inquit. “Amant risum, sed etiam verbum acre. Si verbum contra matronam Romanam dicitur, statim plausus fit.”

“Sed ridiculum non sufficit,” exclamat Blossius, panis frustum arripiens et crustum dentibus frangens. “Scaena maior est. Ego volo gestus tragicos, vultus magnos, verba gravia.”

“Tragicus tu?” Marcella oculis micantibus eum aspicit. “Si tu rex es, ego sum dea quae tunicam tuam lavare cogitur.”

Omnes risu solvuntur. Senex quidam gregis, qui iam calvitium occultare non conatur, manum levat: “Satis est! Panis comedendus est, tum de arte disputabimus. Si nihil manducamus, nulla fabula erit.”

Sic mane in tabulato transit: clamores vicinorum foris, querellae sociorum intus, odor panis sicci cum oleo, stridor tabulati sub pedibus, et super omnia risus qui diem incipit.

Summarium

Mane in Carthagine Blossius ex conclavi humido surgit. Vicini Punice et Latine rixantur, aqua de amphoris cadit. Ad fontem it, ubi inscriptio Punica ridetur. Redit cum aqua: grex in atrio de receptis heri litigat. Alii dicunt populum non intellexisse, alii parum datum esse. Marcella panem frangit et dicit populum risum ac verba acuta quaerere. Blossius vult gestus tragicos, Marcella eum ridet. Tandem omnes panem sumunt et rident: ita dies in Carthagine incipit.

Latina laeta B2.1

Nuptiae

Caput I – Mane in Atrio

Prima lux inter columnas paulatim descendit. Aqua in impluvio fulgebat, guttis micantibus quasi argentea tela texeretur. Muscae circa labrum aquae volitabant, interdum in superficie sedebant ac mox iterum evolabant. Ancillae iam adstabant, lintea humida in manibus; una pavimentum tergebat, altera maculas prope labrum diligenter removebat. Strepitus mollis scoparum cum sonitu stillarum miscebatur, dum odor herbarum madidarum ex horto leniter intrabat.

In subsellio prope lararium Plautia sedebat, palla circa humeros stricta, lanam in colu versans. Manus eius certa erat, nec ullum intervallum inter motus apparebat. Caput tamen aliquando ad lararium vertebat, ubi parvus thuris fumus leniter ascendebat et dulci odore totum atrium implebat. In pariete prope lucernam tenuis tela araneae inter duas columnas pendebat, quae lumen matutinum velut filis aureis concipiebat.

Flaminia iuxta stabat, nondum in tunica nuptiali, sed simplici veste domestica. Oculi eius ad matrem defixi erant; ipsa nihil dicebat, sed digitis pallam leviter premebat. Naeva, nutrix vetusta, retro paulum stabat, vultu fideli, parata si quid opus esset. Illa submissa voce dixit: “Dies longus futurus est. Ancillae iam cursitant quasi in foro; tu tamen mane quieta. Hoc signum bonum est.”

Plautia ad filiam respexit. “Memineris, Flaminia: domus nostra non solum ex parietibus constat. Quae disciplina in atrio videtur, ea etiam in vita coniugali manebit. Sicut hae ancillae sine clamore laborant, ita femina prudens sine strepitu domum suam regit.”

Flaminia subridente ore: “Si omnia sine strepitu fierent, mater, cur nuptiae tot rumoribus et clamoribus implentur?”

Naeva risit, manum ad labra ferens. “Ita est: nuptiae sine cantu non sunt nuptiae.”

Plautia tamen vultum immotum servavit. “Clamor aliorum est, disciplina tua erit. Non omnes sciunt quid deceat; tu, filia mea, discere debes inter plausum tacita consistere.”

Inter haec verba ancilla iuvenior in atrium cucurrit, calceo paulo soluto. “Domina,” clamavit, “pannus nuptialis in sole pendet, sed ventus eum movet.”

Plautia caput tantum movit. “Componatur. Si ventus pannum trahit, non signum est, sed incuria ancillarum.” Illa retro abiit, vultu rubente.

Flaminia in silentio manebat, sed intus animus movebatur. Videbat pavimentum nitidum, audiebat scopas, sentiebat fumum thuris in naribus; super mensa parva panis frustum, caseus durus et olivae nigrae relictae erant ex cibo matutino. Omnia quasi praeambulum novi vitae gradus apparebant. In corde tamen quaestio manebat: utrum ipsa parata esset ad diem qui veniebat.

Summarium

Prima luce atrium domus Flori viget: aqua micat in impluvio, muscae volant, ancillae pavimentum tergunt. Plautia, mater, lanam in colu versat et disciplinam domus exemplum esse dicit. Flaminia iuxta cum Naeva adstat. Sermones matris de silentio et gravitate auditi sunt; Naeva iocose addit clamorem nuptiarum necessarium esse. Ancilla de pannis vento motis nuntiat, sed Plautia culpam in incuriam vertit. Flaminia omnia tacita spectat et sentit diem magnum appropinquare.

Latina Laeta B2.2

Vesuvius

Caput I – Mane in Villa Herculani

Prima lux inter columnas descendebat, et impluvium aqua recenti fulgebat. Plautia in subsellio sedebat, pallam circa humeros compositam, dum puer parvus iuxta eam sedens ficum recentem ore premere conabatur. Succo dulci manus eius iam madidae erant, sed ridebat quasi totum pomum devorare vellet. Maritus eodem tempore ad mensam consederat; ibi panis recens fractus erat, mel in catillo tenue lucebat, olivae nigrae iuxta positae erant. Ancilla vas fictile mulsi tenui attulit, aqua diluto, et poculum viro obtulit.

“Puer iste plus mellis quam panis consumit,” inquit vir subridens, “et tamen semper in digitos matris incumbit.”

Plautia respondit, manum in capillo pueri leniter movens: “Melius est dulcedinem amplecti quam aurum; sed ego malo manum liberam quam semper humidam.”

Subito puer e cubiculo cucurrit, tunica soluta, capillis adhuc in somno tortis. Cattum nigrum in medio atrio conspexit; clamore edito eum insecutus est, per columnas discurrens. Feles inter scamna saluit, ungues in pavimento resonabant. Servi, qui scopis pavimentum everrebant, risu commoti sunt. Unus manum levavit: “Cape eum, domine! Si capi potest.”

Puer ridens: “Capietur hodie, non cras!” Sed feles repente in sella desiluit et per posticum evanuit, dum tunica pueri humi trahitur.

Interea duo servi in culina residua consumebant: puls heri relicta in catillo, caseus durus in laminas sectus. Alter ad lucernas accessit, fuliginem ex aere veteri scalpens; odor niger paulisper in aere pendebat et guttur leviter premebat. “Haec lampas iterum fumat,” inquit. Socius respondit: “Lampas vetus est, sed dominus veteres amat. Nova emenda est.” Vir caput movit: “Si nova emitur, vetus tamen servetur. Nihil abicitur nisi plane inutile.”

Cibus interea inter dominos consumebatur. Plautia frustum panis melle sparsum marito obtulit; ille manu lente accepit et dixit: “Dulcius est quam multa quae Roma dat. Si hostes ad portas essent, hoc potius servaremus quam ferrum.”

“Hostes non adsunt,” respondit Plautia, “sed filius tuus adest semper.” Tum leviter frontem viri digito tetigit. “Panis tamen edendus est.”

Post breve silentium servus cum situla per atrium transiit. Aqua in impluvio micabat, et stillae de labro in pavimentum cadebant. Sonus tenuis cum risu puerorum miscebatur. Odor mellis recens et ficuum fractarum totum atrium implebat. Foris aves canebant, et sol lente surgebat. Dies serenus apparebat, quasi nihil mali in mundo futurum esset.

Summarium
Plautia cum marito et filio mane in villa Herculani sedet. In mensa sunt panis recens, mel, ficus, olivae, mulsum tenue. Puer ficum devorare conatur, deinde cattum inter columnas persequitur; servi rident. Ancillae lucernas purgant; fumus leviter premit. Familia iocatur de pane et melle, Plautia frontem mariti tangit. Dies tranquillus videtur, aves canunt, sol surgit, nullum periculum apparet.

Latina Laeta B2.3

Metamorphoses

Caput I – Ante Ludos in Thysdro

Forum Thysdrense strepitu replebatur. Tabernae frumentariae panem furfuraceum recens coctum redolebant, apes circa mella in sportis posita circumvolitabant, pisces salsi oleoque madidi a nautis veniebant. Muscae super squamas haerebant, venditores voce rauca emptores ad se trahebant. Pueri inter columnas nucibus certabant atque inter se clamitabant, ancillae herbas virides e corbibus vendebant, odor brassicae et cepae cum fumo lignorum miscebatur.

Inter hos tumultus Blossius cum Marcella et ceteris gregis sociis gradiebatur, clara voce populum ad se vocans. Pronuntiabat convenire omnes debere: novam comoediam paratam esse in theatro, risum, dolos, amorem, omnia in uno die. Marcella ad mulierculam quae olus emit subridens addidit fore ut maritus eius de pretio brassicae queratur, sed in theatro gratis rideat.

Ostiarius theatri pallio maculato accessit et subsannavit, quasi fastidiret quod iterum parasiti et servi callidi in scaenam venirent. “Nonne iam satis talium fabularum?” inquit. Blossius manus sustulit et respondit novam rem paratam esse, non de senibus tantum, sed de agris et de finibus, de geminis qui e terra repente surgerent. Mirabile dictu, sed in scaena futurum.

Vinarius quidam risu clamavit se amphoram vini daturum, si geminus vere e fossa exsileret. Marcella occasionem arripuit et ad turbas conversa dixit omnes bibituros, sed prius spectandum esse ubi risus et plausus curas tollerent.

Senex quidam baculo nixus in margine caput quatiebat et murmurabat se olim fabulas Romae vidisse; quid Thysdri cum Plauto haberet? Blossius ad eum conversus pronuntiavit risum non civitatem quaerere sed homines: ubi stulti et callidi essent, ibi comoediam nasci.

Socius quidam gregis ad Marcellae aurem susurravit populum adducendum esse, alioquin omnes fame morituros. “Panis durus cum risu melior est quam panis nullus.” Marcella autem altiore voce proclamavit parasitum hodie non cibum sed risum devoraturum; cras forte panem quaesituros esse, hodie tamen comoediam dare.

Vicini inter se risu movebantur, mulieres flores e sportis arripiebant et in aera iactabant, pueri clamabant ubi et quando ludi fierent. Blossius brachium sustulit et pronuntiavit spectaculum fore in theatro Thysdrensi ad solis occasum, omnes invitatos esse, senes, iuvenes, servos, liberos; pretia parva fore, gaudium magnum. Qui adesset rideret, qui abesset paeniteret.

Clamor factus est, et aliqui iam properabant versus theatrum. Marcella ad Blossium submurmuravit populum iam moveri; si risus favisset, cenam non defuturam. Blossius subridens respondit utinam ita fieret, nam si commeatus deficeret, ipse parasitum agere coactus ventrem vacuum verissimum exhiberet.

Summarium

Blossius, Marcella et socii gregis in foro Thysdrensi fabulam suam nuntiant. Cum tabernariis et rusticis iocose colloquuntur, risu et promissis populum alliciunt. Senex dubitat, vinarius iocatur, pueri clamant. Tandem turba excitatur et ad theatrum properat; grex spe plenus ad spectaculum se parat.

Latina Laeta B2.4

Iudicium et Fata

Caput I – In Palatio apud Domitianum

Mane autumnale erat; caelum nubibus gravibus obductum, aura tamen tepida e Tiberi lente in Palatinum ascendebat. In aula ampla silentium pendebat; pavimentum nuper lotum luce matutina micabat, odor aquae frigidae cum cera recens illita miscebatur. In parietibus picturae veteres adhuc fulgebant, colores rubri et caerulei, quamquam umbrae sub tecto eos obscurabant.

Spurius Florus inter alios senatores tacitus stabat, vultu composito, tunica sub toga albido limbo ostensa. Servus prope stabat, anulum domini in manu versans.

Interea senatores inter se submissa voce colloquebantur: alii de vectigalibus Asiae, alii de legatis ex Africa. Quidam vero memoravit: “Nuper in Britannia ad ultimam terrarum oram pugnatum est. Mons Graupius vocatur; Agricola dux noster Caledonios vicit.” Capita leniter mota sunt, quasi res procul dicta esset, sed tamen gloria Romana in ore manebat.

Subito praefectus a cubiculo apparuit, calceis leviter stridentibus super marmore. “Domine,” inquit, “princeps vocat. Intra.”

Ingressus est. Domitianus ipse in solio sedebat, toga purpureo limbo circa umeros composita, vultu immoto sed oculis acerrimis. Tabellae ante eum positae erant, stilus argenteus in manu micabat. Cum Florus adstitisset, princeps paululum inclinavit caput et voce aequabili locutus est.

“Senator,” inquit, “audivi querellas civium Graecorum. Dixerunt agrum suum terminis antiquis contineri neque ullam mutationem factam esse. Vicini autem proclamaverunt fines a colonis novis motas esse. Inter se certant nec pax redditur. Tu iudicabis.”

Florus caput inclinavit. “Domine,” ait, “sciscitabor quis fines moverit, quid agendum sit, quid olim constitutum sit. Quod senatus mandabit, fideliter explebo.”

Domitianus stilum levavit et in tabellam signum brevi notavit. “Non solum sciscitaberis, sed etiam compones. Renuntiatum est eos se litem composituros esse, si Romani adsint. Te ergo mitto: iudicabis, scribes, referes.”

“Paratus sum,” respondit Florus. “Sed quaero utrum mihi liceat in senatu ipsorum verba audire an per legatos tantum.”

Princeps subridens: “Enimvero audies utrumque. Graeci enim multa dicunt, pauca faciunt. Tamen inter verba eorum saepe latet quod nos scire volumus. Cave ne blanditiis capiaris.”

Florus paulisper tacuit; tum: “Intellego. Audiam, sed etiam scrutabor quid lateat. Quod iustum est, id faciam.”

Domitianus oculos in eum defixit. “Memento: non solum pax Graecorum, sed etiam auctoritas Romana pendet. Abi nunc. Tabellae cum mandatis tibi tradentur.”

Cum senator exiret, fragor crepantium calceorum in atrio sonuit. Servus eum prosecutus est cum fasciculo chartarum, quarum odor atramenti recens naribus haerebat. Extra Palatium strepitus urbis audiebatur: muliones ad horrea clamabant, tibicen sub foribus tibia rauca canebat, corvus in fastigio crocitabat. Inter hos sonos Florus vultum immotum servavit, sed manum in pectore leniter contraxit, quasi pondus itineris iam sentiret.

Summarium
Florus in Palatio a Domitiano vocatur. Princeps ei mandat ut in Graeciam proficiscatur et litem de finibus componat. Graeci dicunt agrum suis terminis contineri, vicini proclamant fines motas esse. Florus promittit se sciscitaturum quis hoc fecerit et quid agendum sit. Domitianus monet Graecos multa dicere, pauca facere. Tabellas cum mandatis accipit. Cum e Palatio discedit, inter strepitus urbis et odores chartarum de itinere gravi cogitat.

Latina Laeta B2.5

Ad Maiora

Caput I – Adventus in Villam

Crepusculum iam campos obtexerat, cum carruca mulis iuncta ante portam villae lente constitit. Mulae sudore madidae anhelabant, axibus stridore levi gemebant; pulvis tamen, post diuturnum iter, iam subsidere coeperat. Ianitor, qui ad limine sedebat, prosiluit, vectem pepulit; fores stridore veteri patefactae sunt. Lucernae in atrio paratae lucebant, et odor lixivii recens e pavimento leviter ascendebat, quasi domus ipsa adventum domini praeparasset.

Spurius Florus primus e carruca descendit, toga viatoria luto aspersa sed vultu composito. Cornelia eum prosecuta est, Lucium parvum in brachiis tenens; puer manibus aerem petebat risu dulci, donec pater super caput eius leniter manum imposuit et voce grata dixit: “Ecce, Cornelia, iam maior apparet quam cum discessimus.”
Naeva proxima pallium dominae sustinebat; post eam duo servi lucernas ferebant, ut iter per vestibulum illustraretur.

Vix in atrium intraverant, cum plaustrum sarcinis grave, quod a servis lente sequebatur, ad portam accessit. Equi sudore madidi anhelabant, rotae in luto crepabant, fragor axis sub onere resonabat. Syrus, qui commeatum curabat, statim descendit et voce celeri iussit: “Cito, cito! Noctis frigus appropinquat.” Servi concurrerunt, clamore submurmurante, manus ad sarcinas extendentes, quasi ipsa domus ad dominum receptum animaretur.

In ipsa porta tumultus minor ortus est: Crispus puer culinarius cucurrit clamitans se vinum calidum statim paraturum; Aemilia, parvula ancilla, eum apprehendit et dixit: “Non vinum, Crispe! Pultem prius coquere iussum est.” Risus servorum secutus est, donec Naeva severo nutu utrumque compescuit: “Utraque parate; verba vestra minus valent quam silentium.”

Domini interea per atrium incedebant. Aqua in impluvio leniter movebatur, guttis e tecto cadentibus; flammae in peristylo parvae fumum lene spargebant. Musca una circa labrum aquae volitabat, sonum tenue faciebat, mox aura motu levi abrepta.

Servi iam cubicula praeparabant: lintea munda in lectis, aquam calidam in pelvibus, calceos luto gravatos in angulo reposuerunt. Cornelia tunicam de via solvit et Lucium Naevae tradidit. Puer in gremio libertae garriebat, dum parva manus capillos eius traheret; Naeva subrisit et dixit: “Ecce dominus parvus iam imperat.”

Spurius pallium in subsellio deponens lente suspiravit: “Domus tandem.” Vox illa totum atrium replevit, quasi ipsa parietes gauderent adventu domini. Atrium sonitu servorum, odore cerae recens accensae, risu puerili impletum erat. Pax rustica, post iter longum, paulatim redibat.

Summarium

Crepusculo carruca senatoris prima ad villam pervenit; Ianitor fores aperit. Spurius descendit, Cornelia Lucium tenet. Naeva pallium sustinet, servi lucernas ferunt. Postea plaustrum sarcinis grave sequitur; Syrus sarcinas curat, Crispus et Aemilia de cibo rixantur, Naeva eos compescit. In atrio aqua micat, odor thuris spirat, musca circumvolat. Servi cubicula parant, Lucius in gremio Naevae ridet. Spurius suspirat et dicit: “Domus tandem.” Pax rustica redit.

Original Play from Book B1.1

Gallinae Albae Filius

Prologus

SERVUS CALLIDUS

Spectatores, adeste. Ego sum servus, sed non stultus. In oppido Tingitano fanum est ridiculum. Non Iovis, non Apollinis, non Martis. Gallinae est, gallinae albae.

Dicunt homines: filius gallinae albae semper felix est. Ego autem dico: qui gallinam albam in olla habet, is verissime felix est. Sed taceamus; flamen audiet.

Ecce fanum: coronae herbarum, altare ligneum, ova in patellis posita. In medio una gallina, non de caelo missa, sed de macello empta. Hanc flamen stultissimus velut deam curat. “O gallina alba,” inquit, “da nobis pullos.” At si feminae nascuntur, ad sartaginem eunt. Si mares nascuntur, in sacrarium ponuntur, ut sancti pulli vivant. Ita fit ut “filius gallinae albae” magnum omen habeat.

Sed audite nunc fabulam. In hac domo senex durus habitat; filium habet.Adulescens ille, ut mos est, nummos patris rapit et fugam facit, fortunae quaerendae causa. Pater eum odit: “Discessit, pereat!” Mater illum exspectat: “Rediturus est, salvus erit.” Ego, servus, inter utrumque sto et video omnia.

Nunc rumores sunt: adulescens non periit. Immo dives factus est. Aurum, vestes, amicos, omnia habet. Senex tamen in hoc fanum venit, gallinam spernit. Matrona venit, gallinam adorat. Parasitus quoque venit: non propter omen, sed propter carnes. Is semper dicit: “Si gallina sacra est, sanctissime ego edo.”

Ita vos rogo, spectatores: aspicite quam stulti sint homines. Omina quaerunt in ovo, in penna, in ungue pulli. At fortuna non venit de caelo, sed de consiliis hominum vel de dolo servorum. Nam ego ipse, callidus servus, faciam ut omen verum videatur. Ego, non gallina. Ego scaenam guberno, ego vos rideo.

Ergo sedete, spectate, plaudite. Hic ostendam: filius gallinae albae felix erit — non quia avis cantat, sed quia servus decipit.

Summarium
Servus callidus in prologo loquitur. Narrat fanum ridiculum esse in Tingis, ubi gallina alba quasi dea colitur. Dicunt rustici: “Filius gallinae albae semper felix est.” Senex filium suum odit, quia ille discessit; mater filium exspectat. Rumor fert eum nunc divitem esse. Parasitus autem gallinam vult edere. Servus callidus ad spectatores oculos convertit et dicit: “Non gallina verum facit omen, sed ego. Ego dolo omnia vertam.”

ACTUS I

[Scaena: in medio stat arcula lignea, coronis rusticis ornata. Intra caveam gallina alba strepitat et alas quatit. Ad latus flamen tunica vetusta et apice torto in capite stat, baculum ligneum tenens. Matrona cum corbula tritici intrat.]

MATRONA
Salve, dea gallina! Ecce frumentum recens. Manduca et da mihi omen bonum.O gallina, te obsecro, serva filium meum.

FLAMEN
Audi, popule Tingitane! Ex hac gallina fortuna nascitur. Qui ex gallina alba procreatur, is felix erit, victurus opulenter, nullis malis obstrictus.

MATRONA
Ita precor. Filius meus abest, diu abest. Si omen verum est, eum mox videbo reversurum, sanum, divitem.

[Intrat SENEX, vultu torvo, baculo innixus.]

SENEX
Quid est hoc spectaculum? Gallinae sacrificium? Matrona, desine stultis credere! Filius noster fugit, male fecit, pereat!

MATRONA
Tacitus sis. Fortuna non semper e corde duro venit. Ego omen sequor.

SENEX
Omen? Ova cotidie ponuntur. Quotidie fortuna nascitur? Immo cotidie cena nascitur.

[Intrat PARASITUS, ventrem manibus premens, oculos in caveam fixos.]

PARASITUS
Salvete omnes! O sancta gallina, salve! O deus albis pennis, spes mea unica! Flamen, da mihi ovum sacrum gustandum. Unum tantum, parvum tantum—et ego statim felix ero.

FLAMEN
Non, impudens! Ova ista sacra sunt. Si feminae nascuntur, ritu edantur; si mares nascuntur, servantur in sacrario. Ita lex statuit.

PARASITUS
O gallina, te obsecro: in ollam veni atque ventrem meum serva.
Ego enim legem famis sequor. Si omnes pulli gallinae albae felices sunt, cur non ego?Quidni ego nunc in sacrario sedeam?

SENEX
Sacrarium? Tibi cloaca convenit. Discede!

MATRONA
Noli eum contemnere, vir. Etiam parasitus aliquando omen fert.

FLAMEN
Silentium! Ego flamen vobis nuntio: filius gallinae albae mox revertetur dives.

MATRONA
Audisne, vir? Omen clarum est! Filius noster rediturus est!

SENEX
Omen clarum? Vox inanis. Ego dico: si redierit, malum est; si manet, bonum est.

PARASITUS
Ego vero dico: si redierit, convivium erit. Et ego—felix sum!

FLAMEN
Audite, spectatores! Gallina glocitat, fortuna venit!

[Gallina subito glocitat. Matrona manus ad caelum tollit. Senex oculos avertit. Parasitus gallinam amplectitur, ab ancilla depellitur. Risus ex populo.]

Summarium
In primo actu matrona ad fanum gallinae albae venit et frumentum offert. Flamen dicit: “Filius gallinae albae semper felix est.” Senex irridet: “Stultum omen! Filius fugit, pereat.” Parasitus ovum sacrum poscit, sed flamen vetat. Tandem pronuntiatur: filius gallinae albae mox redibit dives. Mater laeta est, pater iratus, parasitus famelicus.

ACTUS II

[Scaena eadem: fanum ridiculum gallinae albae. In cavea gallina pennas quatitur; matrona prope sedet, senex baculo innititur, parasitus in angulo ova spectat. Subito strepitus fit extra scaenam: pedes properant, vox clamat.]

MERCATOR
Viam date! Nova sunt! Nova ex mari!

[Incurrit mercator, tunica madida, capillus salsus, vultus trepidus.]

MATRONA
Quid clamas, vir? Quid affers?

MERCATOR
Ex navibus rumor venit: adulescens quidam, filius huius oppidi, periit. In fluctibus mersus est, non redibit.

SENEX
(laetus, manum ad caelum tollens)

Bene! Tandem res certa est. Non redibit, nec me iterum pudore afficiet. Prodigus periit, et fortuna nostra salva est.

MATRONA
(ululat)
O me miseram! O omen falsum! Gallina alba mihi spem dedit, non mortem.

SENEX
Gallina ova ponit, non filios reddit.

PARASITUS
(oscitans)
At si filius periit, cur non gallina ipsa edatur? Fortuna illi non profuit; saltem mihi prosit in cena.

MATRONA
Tace, improbe! Oculos tuos in ventrem semper figis.

FLAMEN
Non ita, mulier. Omen non mentitur, sed tempus fallit. Fortasse iterum nascetur filius, quasi pullus ex ovo.

SENEX
Iterum nascetur? Deliras. Mihi satis est: non amplius de illo audiam.

MATRONA
Sed cor meum sentit: vivit. Gallina alba non ludificat.

[Gallina subito glocitat et alas movet. Matrona exsurgit, manum ad caveam porrigit.]

MATRONA
Videte! Ipsa respondet. Filius meus vivit.

SENEX
(ridens)
Gallina semper clamat cum famem sentit. Non omen est, sed esuries.

SERVUS CALLIDUS

(ad spectatores, submurmurans)

Spectatores, scitote: ubi mater et gallina una consentiunt, filius semper redit. Non de dis agitur, sed de me. Ego faciam ut vivat, ego dolis meis.

PARASITUS
Et ego faciam ut gallina vivat… usque ad sartaginem.

MERCATOR
Credite mihi: fluctus altissimi eum abstulerunt. Navis tota tremebat, nautae clamabant. Ego vidi cadavera in aqua.

MATRONA
Non credam. Rumor cadit, sed spes manet. Filius meus redibit.

SENEX
Spes tua stultitia est. Si rediret, damnum rediret. Mihi pax melior est.

[Gallina iterum sonum edit. Parasitus ad caveam accedit.]

PARASITUS
Et mihi cena melior est.

Summarium
In hoc actu mercator ex portu venit et dicit filium periisse in fluctibus. Senex laetus est: prodigus non redibit, domus salva est. Matrona gemit, sed credit gallinae omen non mentiri. Gallina ipsa clangit, quasi spem reddat. Servus callidus spectatores monet: “Si mater et gallina consentiunt, filius certe redit.” Parasitus autem de cena cogitat. Sic fit primum reversum: mors nuntiatur, sed spes manet.

ACTUS III – Persona Mercatoris

[Scaena: fanum ridiculum in medio. Gallina in cavea, ova in patella. Senex in subsellio sedet, vultu duro; matrona maesta, sed spe accensa. Parasitus fame cruciatus in angulo oculos in caveam figit. Servus callidus subridet. Subito ostium aperitur: intrat adulescens, vestitu novo, pallio nitido, calceis recentibus, capite pileo mercatorio. Est ipse adulescens, sed nemo agnoscit.]

ADULESCENS
Salvete, Tingitani: mercator sum. Auro, veste, amicis abundo; praedia quaero.

SENEX
(surgit, repente humilis)

O vir optime, quid audio? Domum nostram emere vis?Bona est, firma est, columnae rectae sunt, tectum recens.

ADULESCENS
Pretio magno emam, nec de sumptu querar. Ego aurum habeo, argentum habeo, omnia habeo.

MATRONA
(submissa voce)

Mirum… oculos eius video, sed vestem alienam. Estne…? Non, fortasse non.

PARASITUS
(cursu ad eum, genua amplexus)

O rex mercatorum! O dominus novus! Ego servus tuus, comes tuus, stomachus tuus. Da mihi cenam, et ego te laudabo in aeternum.

ADULESCENS
(sublate ridens)

Cenam? Ego convivia cotidie pono. Sed prius negotia tractanda sunt.

SENEX
(siccum sudorem tergens)

Domum meam, si vis, nunc inspice. Omina bona sunt.

SERVUS CALLIDUS

(ad spectatores, submurmurans)

Videte, spectatores: gallina alba non mentita est. Ecce filius gallinae albae, dives, nitidus, beatus. Ego hoc paravi, non avis.

FLAMEN
(clamat, manibus extensis)

Audite omnes! Omen verum est! Filius gallinae albae venit in urbem! Fortuna ipsa in pennis huius avis nata est!

MATRONA
(gaudens, sed lacrimans)

O Iuppiter, fortasse est filius meus. Gallina me non fefellit.

SENEX
Noli delirare. Hic vir dives est; filius noster pauper discessit.

PARASITUS
(saltans)
Pauper discessit, dives rediit. Miraculum! Ubi cena est? Ubi vinum est? Ego credo, credo omnia!

ADULESCENS
(severus, vultu simulato)

Non sum pauper, non sum ignotus. Ego mercator sum, fortunae filius.

SERVUS CALLIDUS

(ironice)
Immo verius: filius gallinae albae.

[Gallina glocitat; plausus et risus in populo. Senex suspicit, matrona laeta, parasitus auras lambit quasi vinum bibat. Omnes credunt omen esse certissimum.]

Summarium
In hoc actu adulescens ipse in habitu mercatoris divitis redit. Senex eum excipit humiliter et domum vendere cupit. Matrona suspicatur filium esse, sed non audet fateri. Parasitus illum dominum suum appellat et cenam petit. Servus callidus subridet et eum filium gallinae albae proclamat. Flamen clamat omen verum esse. Gallina ipsa glocitat quasi testimonium det. Ita omnes credunt fortunam ex pullis nasci, cum re vera dolus et persona omnia regant.

ACTUS IV – Agnitio

[Scaena eadem. Adulescens adhuc persona mercatoris induitur: pallium nitidum, pileus mercatorius. Senex eum circumit, vultu obsequioso; matrona prope sedet, oculis in illum defixis. Parasitus gallinae caveam rimatur; servus callidus in umbra stat, gestu subridente.]

ADULESCENS
(alto et superbe)

Ego multos nummos fero, terras emam, villas comparabo. Praedia vestra, senex, pretiosa sunt, sed ego pretium augebo.

SENEX
(gaudens)
O vir optime! Tu mihi deus es—immo gallina aurea!

MATRONA
(oculis arctis, paulatim accedens)

At, hospes, oculi tui… vultus tuus… mihi notus est. Dic mihi: unde venis? Quis est pater tuus?

ADULESCENS
(cito, in lapsu linguae)

Mater… ego…

MATRONA
(ingemiscens et exclamans)

Mater dixisti! O di immortales, non fallor! Ipse es, fili!

[Subito silentium. Senex obstupefactus, parasitus ore aperto, flamen manus ad caelum tollit.]

SERVUS CALLIDUS

(ad spectatores, nutans)

Recte audivit. Non mercator, sed filius rediturus. Ego scivi, vos scivistis. Ita agnoscitur.

SENEX
(iratus, baculo terram feriens)

Fraus! Dolus! Deceptus sum! Mercatorem putavi, sed filium vagum recepi. Me ludificatus es, meum animum laesisti!

MATRONA
(filium complexa)

Non, vir! Non fraus, sed fortuna. Gallina alba verum portendit: filius meus salvus est, dives redit.

FLAMEN
(clamore)
Omen impletum est! Gallina sacra peperit fortunam! Ecce filius gallinae albae, omnium felicissimus!

PARASITUS
(celeriter currens, alas arripit e cavea)

Coronam! Coronam piam faciam!

[Conatur pennas gallinae super caput iuvenis spargere; gallina glocitat, pennae volant, una in oculo senis figitur. Senex clamat, populus ridet.]

SENEX
Malum capiat iste parasitus! Oculos meos laedis!

PARASITUS
(se defendens)

Ego coronam sacram faciebam. At avis ipsa irata est.

SERVUS CALLIDUS

(ridens)
Avis irata, sed omen laetum: filius rediit, senex irascitur, matrona gaudet, parasitus fames mitigat plumis.

[Gallina iterum glocitat; plausus spectantium.]

Summarium
In hoc actu adulescens, dum se mercatorem simulat, imprudens matrem “matrem” appellat. Illa statim eum agnoscit. Servus callidus omnia confirmat. Senex iratus exclamat se deceptum esse, sed flamen clamat omen gallinae albae impletum esse. Parasitus conatur iuvenem coronare plumis gallinae, sed senem laedit. Mater filium amplectitur; pater fremit; populus ridet.

ACTUS V

[Scaena: eadem. Gallina in cavea, pennae iam sparsae post iocum parasiti. Senex torvus sed confusus, matrona lacrimans filium tenet. Adulescens pallium deposuit; vultus clarus apparet. Servus callidus ad caveam se inclinat, subridens. Parasitus in angulo ova digitis numerat.]

MATRONA
O fili, tandem rediisti! Fortuna te servavit, gallina me non fefellit.

ADULESCENS
Mater dulcissima, redii non solum salvus sed etiam dives. Aurum attuli, ornamenta, vestes. Omnia vobis offero.

SENEX
(murmurat, brachia complicans)

Dives es… ergo ignosco. Non amor me movet, sed fortuna tua. Si pauper redisses, fores domus clausae manerent.

MATRONA
Tace tandem, vir. Grati animi potius esto.

ADULESCENS
Pater, matrem honorabo, te quoque colam. Opes meas in domum afferam. Non iterum fugiam.

SENEX
(invito animo, paulatim mollitur)

Bene. Manere licet. Sed memineris: pecunia quae in domum venit, in domo maneat.

SERVUS CALLIDUS

(oculos attollens)

Et ego, qui hoc dolis meis paravi, praemium exspecto. Libertatem posco: sine me haec scaena numquam facta esset.

SENEX
(suspicit)
Libertas? Servus libertatem petit?

MATRONA
Meritus est. Sine eo, nec omen nec fortuna vera videretur.

SENEX
(suspirat)
Ergo fiat. Ego cedo: liber esto. Sed cave, libertus, ne posthac me decipias. Hunc diem tibi faustum dico; manumitto te. Cape pileum.

SERVUS CALLIDUS

(gaudens, ad spectatores)

Ecce, spectatores, gallina albos filios reddit, ego autem me ipsum.

FLAMEN
(gravis, ad caveam)

Haec gallina nunc bis sacra est: primum quia omen peperit, deinde quia libertum genuerit.

PARASITUS
(subito caveam arripit)

Sacra? Immo salsa! Hic pullus in olla sanctissimus erit!

[Gallina ex cavea fugit, pennae in auras volant. Parasitus eam captat, cadit pronus, ova frangit. Risus ex populo. Senex clamat, matrona subridens filium tenet, servus libertatem celebrat.]

ADULESCENS
Parasite, gallinam dimitte. Cras cenam maiorem faciam. Hodie gaudium sufficit.

PARASITUS
(surgit, plumis tectus)

Ita vero, sed sine cena stomachus meus semper tristis est.O di immortales, servate stomachum meum; gallinis nolite parcere!

[Plaudite, spectatores! Familia reconciliata est; omen ridiculum tamen “probatum” videtur; parasitus fames suam servat.]

Summarium
In ultimo actu matrona filium recipit. Senex primo durus est, sed fortunae gratia ignoscit. Adulescens promittit opes suas in domum afferre. Servus callidus libertatem petit et accipit. Flamen fanum gallinae albae laudat. Parasitus autem gallinam captat, cadit, ova frangit, risus fit. Ita fabula finitur: omen simul irridetur et confirmatur, familia reconciliatur, parasitus esuriens manet.

Closing Note

The full Latina Laeta series is available in four volumes:
A1 • A2 • B1 • B2 — each containing five complete books of continuous Classical Latin prose and original plays.

Latina Laeta is not a textbook but a living world — a bridge between learning Latin and reading it freely.
Its companion series, Gens et Gloria, continues the same world in full Classical Latin novels set under Trajan, where the language acquired here becomes effortless, living literature.

For details, previews, and ordering information, visit:
DiscoverLatin.com
or the printed editions on Lulu.com