Leucippe et Clitophon

Liber I

Sidon est urbs maritima, cuius litora mare Syrum alluit. Phoenices sunt eius matres, Thebani vero patres populi habentur. Duo portus in sinu lato patent, qui placide undas accipiunt ac maris impetum retundunt. Sinus enim ad dextram partem incurvatur, ibique ostium effossum est, quo aqua iterum influit et portum novum efficit. Hic portus illi veteri coniungitur. Itaque hieme naves in novo portu tempestatem exspectant, aestate autem ad veterem sinum se referunt.

Post longam tempestatem eo confugi et vota deae Phoenicum pro salute mea solvi. Sidonii eam Astarten vocant. Circum moenia ambulationem feci dona contemplans. Tabulam animadverti, in qua terra simul et mare depingebantur. Europa in pictura conspiciebatur, Phoenices in mari, Sidon in terra.

In terra viride pratum apparebat et chorus virginum; in mari taurus natabat, cuius dorso formosa virgo sedebat. Tauro comitante ad Cretam navigabat. Pratum floribus abundabat. Arbores et herbae permixtae inter se crescebant. Arbores ramos frondentes inter se continuabant et umbram densa coma fundebant. Rami sese implicabant, foliis se texentes, flores autem inter eos velut tectum effecerant.

Artifex sub umbra frondium pinxerat. Sol autem leniter descendebat in pratum, quantum pictor per tenuem comarum raritatem aperuerat.

Totum pratum ambitu claudebatur. Intra coronas ramorum pratum ipsum collocatum videbatur. Herbae florentes, ut narcissus, rosa, myrtus, ordine sub foliis aliarum plantarum crescere videbantur. Aqua per medium pratum fluebat, modo e solo erumpens, modo flores et herbas circumfluens.

Fossor quidam in pictura conspiciebatur. Bipalium tenebat et corpus ad unam partem inclinabat. Sulcum fodiebat et rivi viam patefaciebat. In extrema parte picturae, prope ubi terra in mare desinit, virgines positae erant.

Earum vultus mixtum gaudium et metum significabant. Coronae frontibus adligatae erant, comae per umeros diffundebantur. Crura nuda apparebant: chiton enim superiorem partem nudaverat, quod cingulum eum usque ad genua sustulerat; sandalia inferiores partes nudaverant. Ora pallida erant, genae contractae, oculi ad mare vertebantur. Os paululum hiabat, quasi vocem metu emissurae essent. Manus ad taurum protendebant.

Una ex virginibus iam mare intraverat, et unda usque ad talos pervenerat. Velle videbatur ad taurum accedere, sed maris aditum timebat. Color maris erat duplex: ad litus rubellum, in alto caeruleum.

Spuma, saxa, undae circumstabant. Saxa super terram iacebant. Spuma saxa dealbabat, undae vero ea superabant et circa saxa in spumam solvebantur. Taurus in medio mari pictus erat; undas supernatabat, quasi mons aquae dorsum eius sustineret ac flecteret.

Virgo in dorso taurino sedebat, non cruribus divaricatis, sed latere conversa. Pedes ad dexteram contraxerat, cornu sinistra premebat, velut auriga habenas. Taurus enim ad eam partem vertebatur, manu eius se regens. Chiton pectus usque ad pudenda operiebat, pallium inferiores corporis partes tegebat. Chiton erat albus, pallium purpureum. Corpus tamen sub veste translucere videbatur.

Umbilicus eminens erat, venter modice intumuerat, latera tenui forma distinebantur. Haec forma ad coxam descendens in amplitudinem vertebatur. Mammae molliter extollebantur; zona chitonem ac pectus continebat. Chiton ipse figuram corporis repraesentabat.

Utraque manus extendebatur: altera cornu apponebatur, altera caudae. Velum utrinque, ab utraque manu sustentatum, supra caput pendebat et circa dorsum explicabatur. Peplum undique tensum in arcum curvabatur, tamquam ventus flatus esset, quem pictor imitari voluerat. Virgo sedebat quasi navis, tauro vecta, velo ut navali utendo.

Circa bovem delphini saliebant, Amores autem ludebant. Tanta erat vitae similitudo ut etiam motus ipsorum picti viderentur. Unus ex Amoribus bovem trahebat; alius, adhuc parvus, pennas extenderat, pharetram gestabat, ignem manu tenebat. Iovem spectabat, subridebatque, quasi inridens, quod per illum in bovem esset mutatus.

Cetera quidem tabulae laudabam; sed, ut qui amarem, diligentius spectabam puerum bovem trahentem. Tum dixi: “Quale imperium pueri, qui caelum tenet et terram ac mare!”

Haec cum dicerem, iuvenis quidam adstabat haud procul. Ille ait: “Hoc ego probe scio, qui tot contumelias ab Amore accepi.”

Et ego: “Quid igitur, amice, passus es? Nam vultus tuus inter sacra deorum dignus mihi videtur.” Ille respondit: “Rerum me mearum causas quaeris, quae plenae sunt curarum. Narratio mea fabulae simillima est.” Tum ego: “Noli dubitare,” inquam, “per Iovem ipsum atque Amorem: gratius erit si res tua vera est et tamen fabulae aequatur.”

Haec locutus, manum ei dedi eumque in nemus proximum duxi. Ibi platanorum copia densa et alta crescebat. Subter labebatur aqua frigida, nitida ac recens, qualem soluta nix emittere solet. In solo humo substructo eum considere iussi; ipse iuxta considens: “Iam tempus est,” inquam, “ut narratione te demulceam; hic enim locus dulcis est et fabulis de amore celebratus.”

Tum ille sic exorsus est: “Phoenice ortus sum; patria mihi Tyrus est. Nomen meum Clitophon, pater Hippias, patruus autem Sostratus. Non ex eadem matre nati sumus, sed eundem patrem habemus. Illius mater Byzantina fuit, mea Tyria. Sostratus itaque semper Byzantii habitavit, quia hereditatem magnam ex matre acceperat; meus vero pater Tyri mansit.

Matrem numquam vidi: puero enim mortua est. Itaque pater aliam uxorem duxit, ex qua mihi nata est soror, Calligone nomine. Hanc mihi in matrimonium dare constituerat. Sed fata, quae potentiora sunt quam voluntas hominum, aliam sponsam mihi destinaverant. Saepe enim numen quoddam futura noctu praedicit, non ut mala effugiamus—fata enim vitari non possunt—sed ut praevisa mitius feramus.

Ea enim quae repente accidunt et inopinate animum concutiunt, si praenuntiata fuerint, consilio atque praeparatione leniora evadunt. Itaque cum annum undevicesimum agerem et pater nuptias in annum sequentem pararet, Fortuna fabulam, quasi comoediam, coepit agere.

Somniavi me cum virgine in unum corpus concretum esse, usque ad umbilicum; capita tamen et pectora separata erant. Tum femina horrendae formae mihi adstitit: ingens corpore, torva facie, oculos sanguine suffusos habebat, genas rigidas, crines in serpentium modum tortos. Harpen dextera tenebat, sinistra facem. In me irruens irata, harpen vibravit et partem femoris inferioris, qua duo corpora iuncta erant, abscidit ac virginem a me segregavit.

Ex hoc visu perterritus evigilavi. Nemini quidquam indicavi, sed mecum multa reputavi. Interim accidit, ut supra dixi, Sostratus, patruus meus, ex Byzantio litteras mitteret. Eas attulit quidam viator; scriptum autem erat:

“Sostratus Hippiae fratri salutem. Leucippen filiam meam et uxorem meam Pantheiam ad te mitto. Bellum Thracicum Byzantios affligit. Conserva mihi, quaeso, carissimas domus nostrae feminas, donec belli furor aliquando conquiescat.”

Haec ubi pater perlegit, statim ad mare cucurrit ac paulo post rediit. Turba famulorum ancillarumque eum comitata est; eas Sostratus una cum feminis miserat. Inter ceteras una eminebat mulier, statura eximia et cultu ornata.

Cum autem in eam aspexissem, virgo quaedam iuvenis ad sinistram me perfudit fulgore vultus sui.

Talis mihi aliquando Luna visa est tauro insidens in tabula picta. Oculi eius acri lumine fulgebant, sed pariter alliciebant. Coma flava erat et crispa; supercilium nigrum atque nitidum; genae candidissimae, medio subflavae, purpureum colorem referebant qualem Lydii in ebore exprimere solent. Os instar rosae erat, cum recens folia pandere coeperit.

Hanc ubi conspexi, ilico captus sum: pulchritudo ipsa, velut sagittae aculeus, per oculos pectus meum traiecit et usque ad animam descendit. Oculus enim fit quasi ianua, per quam amor introit.

Uno igitur tempore multa me ceperunt: admiratio, stupor, metus, pudor, et una simul amor effrenatus. Magnitudinem corporis laudavi, formae vi obstupefactus sum, cor intus tremuit, impudenter aspexi, sed rubui quod capiebar. Oculos ab ea demovere conabar, sed frustra: ipsi oculi ad se redibant, et pulchritudo me superavit.

Postea ad nos deductae sunt, et pater earum partem domus secretiorem paraverat, ubi cenarent. Ubi tempus cenae venit, lectos sorte distribuebamus. Pater ita disposuerat: ipse mecum in medio recubuit, matres ad sinistram, virgines ad dexteram.

Haec ubi didici, ad patrem propius accessi eumque paene osculatus sum, quod me iusserat iuxta virginem recumbere.

Quid autem comederim, per deos, omnino nescio. Non aliter mihi videbar ac si in somnis cibum caperem. Cubitus humi demissus, paululum in latus inclinatus, totis oculis virginem spectabam; furtim clamque formam eius hauriebam. Illa mihi erat pro cibo.

Post cenam venit servus patri notus, citharam portans. Primum nudis digitis chordas leviter tetigit; carmen submurmurabat et digitis silentium imperabat. Tum plectro molliter pulsabat chordas, et suaviter modulabatur.

Carmen erat de Apolline, qui Daphnen fugientem insequebatur. Paulo antequam eam caperet, subito in arborem conversam offendit; tum florem et ramos eius ipse corona cingebat. Hic cantus animum meum magis inflammavit.

Verba enim amatoria desiderium excitant. Nam si quis castitatem suadeat, non refrenat libidinem, sed saepe incendit, praesertim si is, qui peccavit, maior est et honestior. Si enim talis erravit, quis non ex exemplo audentior fiat?

Ita mecum locutus sum: “Ecce Apollo amavit. Virginem amavit. Nec erubuit; amando persequebatur. Tu vero dubitas? Pudeatne te? Cum castitatem simules, verecundiam fingas. An deo melior esse vis?”

Vespere iam appropinquante, matres primae in cubicula se receperunt; nos paulo post secuti sumus. Illae quidem membra ad quietem solvebant; ego autem oculis epulabar. Vultum puellae intuens, spectaculo inexplebili haerens, amore plenus discessi.

Ubi cubiculum intravi, ubi mihi solitum erat dormire, somnum tamen capere non potui. Nam, sicut cetera vulnera nocte acriora fiunt, ita morbi animi. Corpus quiescens minus resistit, et dolor interior insurgit. Anima, dum corpus quiescit, ipsa vehementius dolet.

Nam interdiu oculi atque aures variis rebus implicantur, curae in diversa distrahuntur; ubi vero corpus quiete sopitur, sola anima cum dolore confligit.

Tunc emergunt omnia quae antea latuerant: dolor recordationum, sollicitudo curarum, metus periculorum, amor ardens. Circa lucem tandem somnus me paulisper allevavit, quasi misericordia motus.

Sed ne tum quidem puella me reliquit. Leucippe in somnio aderat; cum ea colloquebar, ludebam, simul cenabam, etiam tangere videbar. Omnia lucis commoda superabat somnii voluptas. Immo etiam osculatus sum, nec osculum falsum esse videbatur. Sed servus me excitavit, et aegre tuli quod tam dulce somnium interrupsisset.

Exsurgens domi ambulabam, in conspectu virginis, quasi librum in manu haberem. Inclinatus legere videbar, sed ubi fores adpropinquabam, oculos furtim convertebam. Circumibam locum per ambitum quaesitum, et ex uno conspectu satietatem amoris hauriebam, mox aegre discedens. Ita tribus diebus amore exarseram.

Consobrinus mihi erat Clinius, iuvenis parentibus orbatus, duobus annis maior. Amore extenuatus vivebat: puerili amore flagrabat.  Tamen tantam superbiam in amore ostendebat ut, cum aliquis equum eius laudavisset, statim illum donaret.

Ego vero illum iocose accusabam desidiae et libidini, quod otiosus amaret. Ille subridens caput movebat atque dicebat: “Et tu aliquando mihi servies.”

Ad eum celeriter accessi, salutavi, adsedi: “Poenas dedi,” inquam, “Clinie, pro iocis. Ego quoque servus factus sum.” Ille manibus plausit, risit, surrexit, me osculatus est, vultum meum inspexit, vigilias nocturnas amoris agnoscens. Tum dixit: “Amas, et quidem vere. Oculi tui te produnt.”